Κυνόδοντας

Σκηνοθεσία: Γιώργος Λάνθιμος
Παραγωγής: Ελλάδα / 2009
Διάρκεια: 96'

Ο Κυνόδοντας αποτελεί μια αξέχαστη κινηματογραφική εμπειρία. Ωστόσο, προειδοποιώ τους θεατές-πελάτες της διασκεδαστικής κινηματογραφικής βιομηχανίας πως δε θα καλοπεράσουν. Και αυτό διότι η θέαση του είναι ιδιαίτερα επίπονη. Ο Λάνθιμος "γράφει" στην ουσία ένα δοκίμιο για τον καθημερινό φασισμό, παραθέτοντας μας μια κλασσική οικογενειοκρατική ιστορία. Μια ιστορία που σε πρώτο επίπεδο μπορεί να μοιάζει μεγεθυμένη, όμως σε καμία περίπτωση δε θα τη χαρακτηρίζαμε υπερβολική. Επίσης, η ταινία απέχει εξίσου πολύ απ' το να χαρακτηρισθεί κλειστοφοβική, παρά το ανάλογο DΝΑ του συγκεκριμένου θέματος. Και αυτό διότι ο έλληνας σκηνοθέτης αγκαλιάζει τη δραματουργία με μια λεπτά χιουμοριστική διάθεση, η οποία εξασφαλίζει άπλετο χώρο ελευθερίας στην ανάγνωση του θεατή.

Σε πρώτο και μοναδικό πλάνο έχουμε την πρωταγωνίστρια πενταμελή οικογένεια. Την οποία συνθέτουν ο πατέρας-αφέντης. Η συγκαταβατική, αλλά και κατευθυντήρια μητέρα. Και τα τρία παιδιά: ένας γιος και δύο κόρες. Οικογένεια = μονωμένο σύστημα. Έχει διακριτά τείχη με το περιβάλλον. Τα οποία είναι απαραβίαστα δια νόμου για τα νεαρότερα μέλη της. Το μονωμένο αυτό σύστημα χτίζεται αυστηρά απ' τους γονείς. Στο σπίτι, δηλαδή στο μονωμένο σύστημα, δεν υπάρχει τηλεόραση, ραδιόφωνο και οτιδήποτε θα μπορούσε να φέρει πληροφορίες του εξωτερικού περιβάλλοντος. Υπάρχουν μόνο βιντεοκασέτες, cds κλπ, που είναι αυστηρά επιλεγμένα από την κηδεμονεύουσα τάξη. Η οποία επιπροσθέτως αποφασίζει απολυταρχικά για τη φύση των δραστηριοτήτων στις οποίες υποβάλει τα τέκνα της.

Η διαδικασία μόρφωσης, στην προκειμένη παραμόρφωσης, βρίσκεται αποκλειστικά στα χέρια των κηδεμόνων, οι οποίοι καθορίζουν μέχρι και του τελευταίου χιλιοστού τον αναπνεύσιμο αέρα των παιδιών τους. Το μονωμένο σύστημα σημαίνει μια αεροστεγή κατασκευή, που ακρωτηριάζει την αλληλεπίδραση με την πραγματικότητα. Τα τέκνα παραμορφώνονται απαρέγκλιτα -η παραμόρφωση συνίσταται στην απόσταση του συστήματος με την πραγματικότητα- σύμφωνα με τις αρχές του μονωμένου συστήματος που ακούσια τα περιβάλλει. Έτσι η φασιστικά ελεγχόμενη ενηλικίωση αποτελεί μια διεστραμμένη διαδικασία εκπαίδευσης, που έχει άκρως διαλυτικό χαρακτήρα για τον δέκτη. Τα παιδιά καλλιεργούνται ως άψυχη ύλη, η πνευματική ελευθερία και οι ιδιαιτερότητες τους καταποντίζονται, και τελικά πλάθονται σαν πηλός με το σχήμα των γονεϊκών διαταγών. Πολύ εύστοχα ο Λάνθιμος παρομοιάζει την ανθρώπινη εκπαίδευση με αυτή των σκύλων. Καθώς και στις δύο περιπτώσεις παραβλέπεται η έμψυχη φύση του εκπαιδευόμενου.

Ο πατέρας-αφέντης, και φαλλοκράτης όπως αποδεικνύεται, θα παραβεί τους κανόνες του μονωμένου συστήματος για μια και μόνο περίπτωση. Για την εισαγωγή θηλυκού "αντικειμένου" που θα ικανοποιεί τις σεξουαλικές ανάγκες του γιου του. Όμως και η Χριστίνα, το σεξουαλικό αντικείμενο, θα κριθεί ως επικίνδυνο καθώς μόνο και μόνο με την παρουσία της φέρει τα μέλη της οικογενείας απέναντι σε κάποια ταυτοτικά στοιχεία του υπαρκτού κόσμου. Σε κάποια ερεθίσματα που έχουν κριθεί ακατάλληλα από την κεφαλή του μονωμένου συστήματος. Έτσι η Χριστίνα θα γνωρίσει παραδειγματική τιμωρία. Δια νόμου, και δια ροπάλου!


Όμως εσύ ενήλικε θεατή μην εφησυχάζεις! Το μονωμένο σύστημα στο οποίο αναφέρεται ο Λάνθιμος δεν έγκειται αποκλειστικά σε γυάλινες σφαίρες που εσωκλείονται τα ανήλικα τέκνα. Μπορεί και συ να είσαι παγιδευμένος! Παγιδευμένος πίσω απ' τα τείχη της απαράλλακτης καθημερινότητας σου. Μιας καθημερινότητας με μηδαμινές εισροές και εκροές. Καταδικασμένος να διαμορφώνεσαι καταναγκαστικά και αποκλειστικά απ' το στατικό περιβάλλον στο οποίο έχεις βυθιστεί. Ο άνθρωπος μορφώνεται αναπόφευκτα ως το πρόσωπο απ' το σύστημα που εκούσια ή ακούσια (εξ)υπηρετεί. Και με τον όρο σύστημα αναφέρομαι στο πεπερασμένο και οριοθετημένο περιβάλλον του κάθε οργανισμού.

Ουσιαστικά ο Λάνθιμος καταγγέλλει μια ζωή δίχως έρωτα. Ως έρωτα δεν αναφερόμαστε στην πράξη της συνουσίας. Ως έρωτα αναφερόμαστε σε μια ευρύτερη διαδικασία πνευματικής συνδιαλλαγής. Βιωματικής ψηλάφησης του μη πεπερασμένου περιβάλλοντος. Μια διαδικασία ατέρμονης έκθεσης και αλληλεπίδρασης με το απέραντο τοπίο της πνευματικότητας. Ως έρωτα αναφέρουμε την πνευματική συνουσία, αυτή που μας επιτρέπει να προσαρτούμε διαρκώς νέους τόπους εντός μας, και μαζί τους να διευρύνουμε το φάσμα της "όρασης" μας. Αντι αυτού έχουμε παραδοθεί εθελούσια σε μια ανέραστη και κομπιουτεραρισμένη ζωή. Σ' έναν αυτοπεριοριστικό ατομικό εγκλεισμό. Σε μια ζωή ανήδονων εκσπερματώσεων. Όπου το μειδίαμα εμφανίζεται σαρκαστικά στα χείλη της ηδονής, που παραμένει πεισματικά ανέγγιχτη.


Άλλη μια αιχμηρή και υπόγεια αναφορά του Λάνθιμου αμαυρώνει και τη φύση της ελιτιστικής Τέχνης. Η οποία δίνοντας όρκους ποιότητας και ασπροδοντικής πανευδαιμονίας λειτουργεί καθησυχαστικά και συντηρητικά ως προς το κατεστημένο. Καθώς η δογματική αναγνωρισιμότητα της προάγει μια εξίσου πνευματική στασιμότητα. Η ελιτιστική Τέχνη ριζώνει έτσι σε λιμνάζοντα ύδατα. Σε αυτά που την έχει τοποθετήσει η κοινότητα με την απολυτότροπη κατάθεσή της. Σαφώς και ο Λάνθιμος δεν αναφέρεται στην φύση της Τέχνης αυτής καθ' αυτής, αλλά στην στατική μεταχείριση που γνωρίζει από την απαίδευτη κοινωνία.


Ο Κυνόδοντας είναι μια ανεπανάληπτη κινηματογραφική εμπειρία. Η σκηνοθεσία βαδίζει σε πειραματικούς ατραπούς, έχοντας ωστόσο το κέντρο βάρους της εστιασμένο στην καλή Ευρωπαϊκή σχολή. Τα κάδρα τεμαχίζουν τους ήρωες στα πλαίσια της διαμόρφωσης του κινηματογραφικού χώρου. Τόσο βάναυσα όσο τεμαχίζεται η ατομική ιδιαιτερότητα από τον απολυταρχικό φασισμό. Η φόρμα, παρότι παρουσιάζει υπερεαλιστικά στοιχεία, είναι προσηλωμένη στο ρεαλισμό. Η απειλιτική ατμόσφαιρα της πρωταγωνιστικής φασίζουσας νοοτροπίας οπτικοποιείται με στατικά πλάνα, μακρές σιωπές και βιαίες σκηνές. Ενώ και οι ερμηνείες, ακολουθώντας την ίδια κατεύθυνση, είναι εξαιρετικές. Με αποκορύφωμα τους δύο νεαρούς γυναικείους ρόλους που υποδύονται η Αγγελική Παπούλια και η Μαίρη Τσώνη.
Βαθμολογία 9/10