Δευτέρα 5 Οκτωβρίου 2009

Antichrist



Σκηνοθεσία: Lars von Trier
Παραγωγής: Denmark / Germany / France / Sweden / Italy / Poland / 2009
Διάρκεια: 109'

Η πολυφωνία στην ανάγνωση των έργων Τέχνης ήταν και θα είναι πάντοτε χρήσιμη στη διαλεκτική αποτίμηση τους. Ωστόσο, οφείλουμε να προφυλάξουμε τους καλλιτέχνες και τα έργα τους από τις ανισότροπες προσεγγίσεις που εγκλωβίζονται στο προσωπικό κριτήριο. Η Τέχνη δεν είναι ένας χώρος παροχής επιβεβαίωσης και επαλήθευσης προς το κοινό της. Κάτι τέτοιο θα ήταν ιδιαίτερα εφησυχαστικό και υποτιμητικά ανιαρό για την ίδια τη θέαση. Η Τέχνη είναι χώρος δυναμικός και προωθητικός! Η Τέχνη είναι (κυρίως) σημείο αμφισβήτησης. Αδέσμευτη, πασχίζει διαρκώς να βρει νέο νόημα στις πέτρινες ιδέες. Και έτσι, οφείλουμε στον καλλιτέχνη -εφόσον αναγνωρίζουμε ως καλλιτέχνη αυτόν που έχει ξεμπερδέψει με τα δεσμά της συμβατικής πραγματικότητας- να μας μυσταγωγήσει στο αλλότριο βλέμμα. Στο βλέμμα που έχει πάψει να πλατσουρίζει στους βούρκους του τετριμμένου και του κοινότοπου. Στα πλαίσια αυτά η έλλογη(αν και αυτή η λέξη θα αμφισβητηθεί κατά κόρον στη συνέχεια του κειμένου) πρόκληση ενέχει αξιωματικά χώρο εντός του καλλιτεχνικού κειμένου. Γιατί η αρτιότητα του καλλιτεχνικού κειμένου δεν έγκειται στη συνέπεια του να επαληθεύει το θεατή, αλλά στο βαθμό της εσωτερικής του ολοκλήρωσης, δηλαδή στο βαθμό της τελείωσης ως προς τον εαυτό του.

Στα ίδια πλαίσια ιδιαίτερο ενδιαφέρον παρουσιάζει και η θέση της Σούζαν Σοντάγκ σχετικά με την "πρέπουσα" προσέγγιση ενός έργου Τέχνης. "Ο θεατής έτσι πρέπει να πλησιάσει την τέχνη όπως πλησιάζει κανείς ένα τοπίο. Ένα τοπίο δεν απαιτεί από το θεατή την "κατανόησή" του, την απόδοσή μιας σημασίας, τις ανησυχίες του και τις συμπάθειές του. Απαιτεί, μάλλον, την απουσία του, ζητάει απ' αυτόν να μην του προσθέσει τίποτα. Η οραματική θέαση των πραγμάτων, για να μιλήσει κανείς επακριβώς, συνεπάγεται την ικανότητα εκ μέρους του θεατή να ξεχνάει τον εαυτό του: ένα αντικείμενο άξιο να κοιταχτεί μ' αυτό τον τρόπο είναι ένα αντικείμενο που, στην πραγματικότητα, εκμηδενίζει αυτόν που το συλλαμβάνει".


Έχουμε πει ήδη όμως αρκετά περιφερειακά, "βαραίνοντας" το κείμενο. Και είναι τόσα αυτά που θέλουμε να πούμε για την ακριβή Φύση του "Αντίχριστου", και έτσι αρχίζουμε ευθύς αμέσως.

Αλλά ας ξεκινήσουμε λιγάκι soft, μιλώντας για την αισθητική της ταινίας. Ο Αντίχριστος είναι ένα φιλμ φορεμένο σε ρούχο ταινίας τρόμου. Με ότι μπορεί αυτό να συνεπάγεται αισθητικά. Ωστόσο ο Lars Von Trier καταφέρνει να εναρμονίσει το στυλιζάρισμα με τις υπερφυσικά σάρκινες ανησυχίες του. Έτσι η ψηφιακή επεξεργασία της εικόνας, ή καλύτερα η αλλοίωση της, το Dogmatic 95' ταρακούνημα, αλλά και τα ηχητικά "πειράγματα", ως φορμαλιστικά εργαλεία επιτυγχάνουν να θέτουν σε διαρκή αμφισβήτηση τον ενοχικά φυσικοποιημένο ρεαλισμό. Η ωμότητα κυριαρχεί. Έστω και αν το χάος που επικαλείται είναι μεθοδικά βαλμένο σε τάξη.

To "Antichrist" είναι η ταινία που ασκεί τη μεγαλύτερη επίκριση που έχει γνωρίσει ποτέ η έννοια "φυσιολογικός". Για να μην παρεξηγούμαστε, ορίζω το φυσιολογικός, ως το άθροισμα των εννοιών Φύση + λογική. Οι δυο ήρωες είναι φυσικοί. Απολύτως φυσικοί και καθάριοι. Μην απορείτε για αυτό. Δε δέχονται καμία εξωγενή επίδραση πάνω τους, τα φάρμακα έχουν αφοδευθεί ήδη σε κάποια μακρινή αποχέτευση. Η μόνη επίδραση που δέχονται είναι αυτή της φυσικής ροής της ζωής. Όσο για τη λογική, αυτή τη σαρκώνει ο Willem Dafoe, και θα αναφερθώ εκτενέστερα προς το τέλος του κειμένου.


Η ιστορία που θα αφηγηθεί ο Δανός auteur είναι επί της ουσίας η ιστορία του Αδάμ και της Εύας ανάστροφα. Η μονάδα μέτρησης του χρόνου δεν είναι η γέννηση του Μεσσία. Αλλά η απόσταση από τον κήπο της Εδέμ, δηλαδή απ' το αρχέτυπο. Αυτός ο Αδάμ και αυτή η Εύα έχουν διαπράξει το προπατορικό αμάρτημα και κάθε άλλο δαιμόνιο του πολιτισμένου κόσμου. Η ιστορία που θα μας διηγηθεί ο Δανός σκηνοθέτης δεν είναι μια ιστορία γέννησης, αλλά μια ιστορία επιστροφής. Όχι επιστροφής στο χρόνο, αλλά μια ιστορία επιστροφής στην ανθρώπινη Φύση. Το περίγραμμα μας μορφώνεται από μια σειρά θεριεμένων ενστίκτων και παρορμήσεων. Που περιμένουν μια κρίση πανικού για να χυθούν ως ηφαιστιογενής λάβα στο πλαστό περιτύλιγμα μας. Ο πόνος, η θλίψη, και η απόγνωση είναι στοιχεία του ανθρώπινου DNA. Το χρέος μας δεν είναι κάποιος φυγόπονος εξορκισμός τους. Το χρέος μας είναι η συμφιλίωση μας μαζί τους. Χαρακτηριστικά (και αυτοβιογραφικά) λέγεται: "Η κατάθλιψη δεν είναι ασθένεια. Είναι η φυσική αντίδραση του οργανισμού ως προς την πραγματικότητα."


"Η Φύση είναι η εκκλησία του σατανά", μας λέει ο δαιμόνιος Lars Von Trier. Και πως μπορεί να μην είναι; Όχι, δεν κρύβεται ο εωσφόρος μέσα στη Φύση. Είναι η περιοριστική λογική μας που τον προβάλλει πάνω της. Το ανεξήγητο γεννάται στη μήτρα της λογικής. Προβάλλοντας σε αυτό τη μεταφυσικότητα. Καθώς, ανεξήγητο είναι αυτό που δε μπορεί να ερμηνευτεί βάσει της συγκεκριμένης και πεπερασμένης λογικής. Η μεταφυσικότητα δε νοείται εκτός της λογικής. Για αυτό είναι και ο λογικός Willem Dafoe ο μόνος που "βλέπει" τους τρεις (μεταφυσικούς) επαίτες. Και ο Lars Von Trier εστιάζει στους ήρωες(Willem Dafoe, Charlotte Gainsbourg) όσο πιο φυσικά δύναται. Εστιάζει σε αυτούς ως βιολογικές υπάρξεις. Για αυτό εμμένει στο να παρακολουθεί, με περίσσια ωμότητα, τη σεξουαλική συμπεριφορά τους. Και οι σκηνές σεξουαλικού (αυτο)τραυματισμού δηλώνουν την αυτόκλητη αντίδραση στο αλλοιωμένο (από την πολιτισμένη λογική) υποκείμενο της ύπαρξης.


Βάσει όλων αυτών θα μπορούσαμε να διατυπώσουμε ότι: "Ο άνθρωπος είναι μια σάρκινη μάζα που εντός της ασφυκτιούν τα πιο μυστικά ένστικτα. Ο πόνος, η θλίψη, η απόγνωση, ο έρωτας, το άγχος είναι όλα οι αντιδράσεις της φυσικής μας υπόστασης. Κάτι που δηλώνει τον εκλογικοποιημένο ανθρώπινο σχηματισμό ως το μεγαλύτερο σφάλμα. Η λογική είναι μια ιστορία υπεκφυγής προς τη Φύση μας. Είναι η ίδια η λογική μια αβυσσαλέα μάχη υποκρισίας προς τον υπάνθρωπο που κρύβουμε εντός μας."

Και ο Willem Dafoe είναι αυτός που εκπροσωπεί τη λογική. Το λίκνο του πολιτισμού μας! Ο Lars Von Trier θα τον απογυμνώσει, απογυμνώνοντας και ό,τι αντιπροσωπεύει. Ο ίδιος είναι κυνικά αντιδραστικός ως προς τη σύζυγο του Charlotte Gainsbourg. Η λογική είναι η παραφυσική δύναμη που ασκείται πάνω μας. Ο ίδιος έχει πήλινα πόδια μέσα στη Φύση, μέσα στην εκκλησία του σατανά. Η εκκλησία του σατανά μορφώνεται ως το αρνητικό των δικών του (λογικών) ιδεωδών. Και είναι αυτός, ο λογικός άνθρωπος δηλαδή, που ως άλλος Αδάμ θα επαληθεύσει την ενστικτώδη ανθρώπινη Φύση. Διαπράττοντας το βαρύτερο έγκλημα κατά τις βουλές της πολιτισμένης κοινωνίας, δηλαδή τη δολοφονία. Και τέλος, αγροικώντας τους ιερούς κανόνες-έθιμα της συλλογικής κοινότητας, καίει το σώμα αντί να το θάψει, υπακούοντας στα μεσαιωνικά ένστικτα του. Αλλά δεν είναι ο Dafoe ο θύτης. Είναι το θύμα της απόστασης από τον κήπο της Εδέμ.


Έτσι ο Lars Von Trier μας λέει πως δεν υπάρχει φυσιολογικό. Στο μεσαίωνα το φυσιολογικό ήταν να καίγονται και να λιθοβολούνται οι γυναίκες. Το 2500 μπορεί να είναι φυσιολογική μια κομπιουτεραρισμένη ζωή τύπου Wall-e. Το φυσιολογικό προκύπτει αυστηρά ως το γινόμενο των κοινωνικών συμβάσεων της εκάστοτε εποχής.

Τέλος, ο "Αντίχριστος" είναι μια ταινία που προκάλεσε ακραία οργή προς το πρόσωπο του Lars Von Trier. Όμως εδώ, ο ίδιος δεν κάνει κάτι περισσότερο απ' ότι κάνει η Τέχνη επί χρόνια. Μόνο που το κάνει ωμά! Τροφοδοτεί δηλαδή την περιοριστική ανθρώπινη λογική με επιπλέον ερεθίσματα, αποσκοπώντας να διογκώσει το στενόχωρο φάσμα των οριζόντων της.

Αφιερωμένο

Βαθμολογία 9/10

9 σχόλια:

lt.aldo raine είπε...

συμφωνώ απόλυτα στο πρώτο κομμάτι του κειμένου σου...τα υπόλοιπα...όταν δω την ταινία.

Chris Z. είπε...

Αναφερόμενος στην πρώτη σου παράγραφο και όχι στην ταινία, συμφωνώ απόλυτα με αυτά που γράφονται. Οφείλουμε να προφυλάξουμε τους καλλιτέχνες και τα έργα τους από τις ανισότροπες προσεγγίσεις που εγκλωβίζονται στο προσωπικό κριτήριο. Ωστόσο το όλο θέμα μου δημιουργεί μια ερώτηση που όσους και να ρωτήσω τόσες απαντήσεις παίρνω. Αν με το κάθε έργο του ο καλλιτέχνης προσεγγίζει ένα τοπίο το οποίο όχι μόνο δεν με «αδειάζει» αλλά με γεμίζει ερωτηματικά και παρερμηνείες (χωρίς καμία επιδίωξη αυτών) και αν τελικά κατανοήσω κάτι στο οποίο δεν συμφωνώ, τότε τι κάνω, απορρίπτω το έργο ως αντίρροπο των δικών μου πιστεύω ή το αποδέχομαι ως άποψη, αντίληψη και θεώρηση ?

Πάντα ρωτάμε για να κατανοήσουμε (τον εαυτό μας πρώτα) και όχι για να αμφισβητήσουμε...

Την καλησπέρα μου...

kioy είπε...

@it.aldo.raine
Να μας έρθεις λοιπόν και μετά τη θέαση! :)

Καλή νύχτα!

@chris z.
Καλησπέρα. Κατ' αρχάς δε θ' απαντήσω στην ερώτηση σου. Υπάρχει μια Φύση ερωτήσεων που είναι καλυτερα να μένουν αναπάντητες ώστε να τροφοδοτούν διαρκώς τη σκέψη στο μάταιο. Στην εύρεση δηλαδή της ΜΙΑΣ απάντησης. Αυτή δεν υφίσταται, και όσο δεν υφίσταται τόσο μεγαλύερο κομμάτι του χάρτη ταξιδεύεις γυρεύοντας την.

Σχετικά με τις παρερμηνείες. Τελικά η ανάγνωση ενός film, δεν είναι μια ιστορία παρερμηνείας; Υπό την έννοια, ότι η αρχική πρόθεση, το δημιουργού δηλαδή, παραμένει πάντοτε άγνωστη-λευκή. Και ως τέτοια είναι αδύνατο να επαληθευτεί από οποιονδήποτε μεταγενέστερο μελετητή. Είμαστε εμείς (το κοινό) οι γραφιάδες του όποιου έργου τελικά, και αυτό δεν αλλαζει.

Πάνω στο ερώτημα σου όμως θα ήθελα να παραθέσω προσθετικά ένα αποσπάσμα από γραπτά του Αντονιόνι.

"Το σημαντικό δεν είναι να καταλάβει κανείς μια ταινία, αλλά να τη δει σαν εμπειρία. Αυτή η εμπειρία, η συγκίνηση, είναι εντελώς προσωπική για κάθε θεατή. Εγώ δεν καταλαβαίνω τις ταινίες μου, ούτε καν το επιχειρώ. Δε μ' ενδιαφέρει να καταλάβω. Πρέπει να καταλάβεις την ταινία με τις αισθήσεις σου και μετά έρχεται η διανόηση ή η ηθική."

europanos είπε...

Φίλε Kioy, πολύ καλογραμμένο το κείμενο της κριτικής σου, συμφωνώ με την εισαγωγή σου περί τέχνης, αλλά δε συμφωνώ με την αξιολόγησή σου στη συγκεκριμένη ταινία. Τη βρήκα πραγματικά πολύ κουραστική, ενοχλητική, σοκαριστική χωρίς λόγο, και ιδιαίτερα προσβλητική για τις γυναίκες που τις ταυτίζει ξεκάθαρα με το κακό. Το σοβαρότερο πρόβλημα της ταινίας ήταν η ραχοκοκκαλιά της! Δεν είχε τέτοια! Όταν μου το γύρισε σε θρίλερ στο τέλος με ανατροπές τύπου αμερικανικών θρίλερ και όταν ακρωτηρίασε αυτό που ακρωτηρίασε η ηρωίδα ... τότε πραγματικά αναφώνησα γαμώ τον Αντίχριστό μου!
Την αναλυτική άποψή μου ξέρεις που θα τη βρεις...

kioy είπε...

Ναι υπάρχει αυτή η άποψη περί μισογυνισμού. Ωστόσο εγώ το βλέπω αντίθετα. Αν κάποιον τελικά μισεί ο Trier, αν ντε και καλά πρέπει, αυτός είναι ο Dafoe. Τον οποίον απογυμνώνει, ξετσιτσιδώνοντας και τη λογική του πολιτισμένου κόσμου, διαψεύδοντας τον στο τοπίο της Φυσικής επιστροφής!

Γενικά απόλαυσα τη ραχοκοκκαλιά της. Συμφωνώ ως προς το σοκκαριστικό. Ο Trier επέλεξε αυτή την οδό, δε με ξαφνιάζει. Σίγουρα θα μπορούσε να πει την ταινία του π.χ Χριστός, να καταλήξει σε μια πιο ήπια οπτική αναπτύσσοντας παρεμφερή σημειολογία. Αλλά, προσωπικά δε με χαλάει η πρόκληση στην Τέχνη όταν μπορώ να αποκρυσταλώσω "λογικές αιτίς" πίσω από αυτή.

Σε διάβασα. Η αλήθεια είναι πως δε συμφωνούμε! Αλλά και αυτό γοητευτικό δεν είναι; Α, επίσης το μοναδικό (νομίζω) θετικό στοιχείο που υπογράφεις (δηλαδή αισθητική φωτογραφία), λειτουργεί ελαφρώς αρνητικά σ' εμένα. Καθώς μου μοιάζει ο Trier να φοράει κάπως ακούραστα το ρούχο της ταινάις τρόμου χωρίς να το εξελίσσει...

Καληνύχτα!

ds είπε...

Η ταινία πρέπει να "σπάει" πολλούς από τους κανόνες του Dogme 95. Για μένα αυτό είναι κάτι ευχάριστο. Σε σχέση με προηγούμενες ταινίες του Τρίερ βρήκα τον Αντιχριστο, μία ταινία λιγότερο ωμή, πολύ πιο στυλιζαρισμένη και με καλύτερες ερμηνείες. Γι αυτό και θα διαφωνήσω μαζί σου ότι η ωμότητα κυριαρχέι, αν εξαιρέσεις βέβαια τις 2-3 πολυ σοκαριστικές σκηνές.

Από την άλλη θα συμφωνήσω με τον europanos από πάνω, ότι βρήκα την ταινία ρηχή και ενοχλητική. Και θα πρόσθετα και άσκοπη. Θα είχε πολύ ενδιαφέρον ο ίδιος ο σκηνοθέτης να μας έλεγε τι είχε κατά νου, αν και είναι εμφανές νομίζω ακόμα και από το πόστερ της ταινίας.

academy είπε...

Η ταινία είναι πολυεπίπεδη και είναι κάτι καινούργιο στην Φιλμογραφία του Τρίερ!Μήν ξεχνάμε ότι γύρισε την ταινία μετά απο χρόνια κατάθλιψη και ψυχοθεραπεία!!Προσωπικά μου άρεσε πάρα πολύ και συμφωνώ απόλυτα ότι διαλύει τον χαρακτήρα του Daffoe με τον ορθολογισμό του!Αυτός όμως είναι ο Τρίερ,πάντα διχάζει τους σινεφίλ!

lt.aldo raine είπε...

επανέρχομαι με τα την θέαση της για να συμφωνήσω και με το υπόλοιπο κείμενο σου:P

δεν ξέρω γιατί...αλλα με άρεσε παρα πολύ...
δεν την έχω "αποκρυπτογραφήσει" ακόμα...και δεν ξέρω αν πρέπει.
το μονο που μπορώ να πω με σιγουριά...είναι ότι τεχνικά είναι άψογη.

kioy είπε...

@dynx
Χρήσιμο το σχόλιο σου.
Εγώ θα το έθετα αλλιώς. Είναι πλέον αποδεσμευμένος απ' το Dogme 95, και υιοθετεί μόνο λειτουργικές αρχές του που συμβαδίζουν με την ταινία!

Τώρα για το τι ήθελε να κάνει; Νομίζω αυτή η ερώτηση στην Τέχνη δεν έχει υπόσταση. Η απάντηση σ' ένα τέτοιο ερώτημα θα τεμάχιζε της ταινίες με την κακόγουστη ακρίβεια χειρουργικού νυστεριού!

@academy
Χαίρομαι που σου άρεσε! Είναι καλό για την ταινία να βρίσκει θαυμαστές, δίοτι απορρίφθηκε βίαια για την επιφάνεια της χωρίς καν να κριθεί για το περιεχόμενο...

@it.aldo raine
Τεχνικά είναι άψογη! Όσο για την αποκρυπτογράφηση να την τολμήσεις. Όσο το μυαλό και οι αισθήσεις γυροφέρνουν απ' την βιωμένη εμπειρία, τόσο την επανανακαλύπτουν, έτσι που η αποκρυπτογράφηση δεν τερματίζεται ποτέ...