Antichrist

Σκηνοθεσία: Lars von Trier
Παραγωγής: Denmark / Germany / France / Sweden / Italy / Poland / 2009 Διάρκεια: 109'

Η πολυφωνία στην ανάγνωση των έργων Τέχνης ήταν και θα είναι πάντοτε χρήσιμη στη διαλεκτική αποτίμηση τους. Ωστόσο, οφείλουμε να προφυλάξουμε τους καλλιτέχνες και τα έργα τους από τις ανισότροπες προσεγγίσεις που εγκλωβίζονται στο προσωπικό κριτήριο. Η Τέχνη δεν είναι ένας χώρος παροχής επιβεβαίωσης και επαλήθευσης προς το κοινό της. Κάτι τέτοιο θα ήταν ιδιαίτερα εφησυχαστικό και υποτιμητικά ανιαρό για την ίδια τη θέαση. Η Τέχνη είναι χώρος δυναμικός και προωθητικός! Η Τέχνη είναι (κυρίως) σημείο αμφισβήτησης. Αδέσμευτη, πασχίζει διαρκώς να βρει νέο νόημα στις πέτρινες ιδέες. Και έτσι, οφείλουμε στον καλλιτέχνη -εφόσον αναγνωρίζουμε ως καλλιτέχνη αυτόν που έχει ξεμπερδέψει με τα δεσμά της συμβατικής πραγματικότητας- να μας μυσταγωγήσει στο αλλότριο βλέμμα. Στο βλέμμα που έχει πάψει να πλατσουρίζει στους βούρκους του τετριμμένου και του κοινότοπου. Στα πλαίσια αυτά η έλλογη(αν και αυτή η λέξη θα αμφισβητηθεί κατά κόρον στη συνέχεια του κειμένου) πρόκληση ενέχει αξιωματικά χώρο εντός του καλλιτεχνικού κειμένου. Γιατί η αρτιότητα του καλλιτεχνικού κειμένου δεν έγκειται στη συνέπεια του να επαληθεύει το θεατή, αλλά στο βαθμό της εσωτερικής του ολοκλήρωσης, δηλαδή στο βαθμό της τελείωσης ως προς τον εαυτό του.

Στα ίδια πλαίσια ιδιαίτερο ενδιαφέρον παρουσιάζει και η θέση της Σούζαν Σοντάγκ σχετικά με την "πρέπουσα" προσέγγιση ενός έργου Τέχνης. "Ο θεατής έτσι πρέπει να πλησιάσει την τέχνη όπως πλησιάζει κανείς ένα τοπίο. Ένα τοπίο δεν απαιτεί από το θεατή την "κατανόησή" του, την απόδοσή μιας σημασίας, τις ανησυχίες του και τις συμπάθειές του. Απαιτεί, μάλλον, την απουσία του, ζητάει απ' αυτόν να μην του προσθέσει τίποτα. Η οραματική θέαση των πραγμάτων, για να μιλήσει κανείς επακριβώς, συνεπάγεται την ικανότητα εκ μέρους του θεατή να ξεχνάει τον εαυτό του: ένα αντικείμενο άξιο να κοιταχτεί μ' αυτό τον τρόπο είναι ένα αντικείμενο που, στην πραγματικότητα, εκμηδενίζει αυτόν που το συλλαμβάνει".


Έχουμε πει ήδη όμως αρκετά περιφερειακά, "βαραίνοντας" το κείμενο. Και είναι τόσα αυτά που θέλουμε να πούμε για την ακριβή Φύση του "Αντίχριστου", και έτσι αρχίζουμε ευθύς αμέσως.

Αλλά ας ξεκινήσουμε λιγάκι soft, μιλώντας για την αισθητική της ταινίας. Ο Αντίχριστος είναι ένα φιλμ φορεμένο σε ρούχο ταινίας τρόμου. Με ότι μπορεί αυτό να συνεπάγεται αισθητικά. Ωστόσο ο Lars Von Trier καταφέρνει να εναρμονίσει το στυλιζάρισμα με τις υπερφυσικά σάρκινες ανησυχίες του. Έτσι η ψηφιακή επεξεργασία της εικόνας, ή καλύτερα η αλλοίωση της, το Dogmatic 95' ταρακούνημα, αλλά και τα ηχητικά "πειράγματα", ως φορμαλιστικά εργαλεία επιτυγχάνουν να θέτουν σε διαρκή αμφισβήτηση τον ενοχικά φυσικοποιημένο ρεαλισμό. Η ωμότητα κυριαρχεί. Έστω και αν το χάος που επικαλείται είναι μεθοδικά βαλμένο σε τάξη.

To "Antichrist" είναι η ταινία που ασκεί τη μεγαλύτερη επίκριση που έχει γνωρίσει ποτέ η έννοια "φυσιολογικός". Για να μην παρεξηγούμαστε, ορίζω το φυσιολογικός, ως το άθροισμα των εννοιών Φύση + λογική. Οι δυο ήρωες είναι φυσικοί. Απολύτως φυσικοί και καθάριοι. Μην απορείτε για αυτό. Δε δέχονται καμία εξωγενή επίδραση πάνω τους, τα φάρμακα έχουν αφοδευθεί ήδη σε κάποια μακρινή αποχέτευση. Η μόνη επίδραση που δέχονται είναι αυτή της φυσικής ροής της ζωής. Όσο για τη λογική, αυτή τη σαρκώνει ο Willem Dafoe, και θα αναφερθώ εκτενέστερα προς το τέλος του κειμένου.


Η ιστορία που θα αφηγηθεί ο Δανός auteur είναι επί της ουσίας η ιστορία του Αδάμ και της Εύας ανάστροφα. Η μονάδα μέτρησης του χρόνου δεν είναι η γέννηση του Μεσσία. Αλλά η απόσταση από τον κήπο της Εδέμ, δηλαδή απ' το αρχέτυπο. Αυτός ο Αδάμ και αυτή η Εύα έχουν διαπράξει το προπατορικό αμάρτημα και κάθε άλλο δαιμόνιο του πολιτισμένου κόσμου. Η ιστορία που θα μας διηγηθεί ο Δανός σκηνοθέτης δεν είναι μια ιστορία γέννησης, αλλά μια ιστορία επιστροφής. Όχι επιστροφής στο χρόνο, αλλά μια ιστορία επιστροφής στην ανθρώπινη Φύση. Το περίγραμμα μας μορφώνεται από μια σειρά θεριεμένων ενστίκτων και παρορμήσεων. Που περιμένουν μια κρίση πανικού για να χυθούν ως ηφαιστιογενής λάβα στο πλαστό περιτύλιγμα μας. Ο πόνος, η θλίψη, και η απόγνωση είναι στοιχεία του ανθρώπινου DNA. Το χρέος μας δεν είναι κάποιος φυγόπονος εξορκισμός τους. Το χρέος μας είναι η συμφιλίωση μας μαζί τους. Χαρακτηριστικά (και αυτοβιογραφικά) λέγεται: "Η κατάθλιψη δεν είναι ασθένεια. Είναι η φυσική αντίδραση του οργανισμού ως προς την πραγματικότητα."


"Η Φύση είναι η εκκλησία του σατανά", μας λέει ο δαιμόνιος Lars Von Trier. Και πως μπορεί να μην είναι; Όχι, δεν κρύβεται ο εωσφόρος μέσα στη Φύση. Είναι η περιοριστική λογική μας που τον προβάλλει πάνω της. Το ανεξήγητο γεννάται στη μήτρα της λογικής. Προβάλλοντας σε αυτό τη μεταφυσικότητα. Καθώς, ανεξήγητο είναι αυτό που δε μπορεί να ερμηνευτεί βάσει της συγκεκριμένης και πεπερασμένης λογικής. Η μεταφυσικότητα δε νοείται εκτός της λογικής. Για αυτό είναι και ο λογικός Willem Dafoe ο μόνος που "βλέπει" τους τρεις (μεταφυσικούς) επαίτες. Και ο Lars Von Trier εστιάζει στους ήρωες(Willem Dafoe, Charlotte Gainsbourg) όσο πιο φυσικά δύναται. Εστιάζει σε αυτούς ως βιολογικές υπάρξεις. Για αυτό εμμένει στο να παρακολουθεί, με περίσσια ωμότητα, τη σεξουαλική συμπεριφορά τους. Και οι σκηνές σεξουαλικού (αυτο)τραυματισμού δηλώνουν την αυτόκλητη αντίδραση στο αλλοιωμένο (από την πολιτισμένη λογική) υποκείμενο της ύπαρξης.


Βάσει όλων αυτών θα μπορούσαμε να διατυπώσουμε ότι: "Ο άνθρωπος είναι μια σάρκινη μάζα που εντός της ασφυκτιούν τα πιο μυστικά ένστικτα. Ο πόνος, η θλίψη, η απόγνωση, ο έρωτας, το άγχος είναι όλα οι αντιδράσεις της φυσικής μας υπόστασης. Κάτι που δηλώνει τον εκλογικοποιημένο ανθρώπινο σχηματισμό ως το μεγαλύτερο σφάλμα. Η λογική είναι μια ιστορία υπεκφυγής προς τη Φύση μας. Είναι η ίδια η λογική μια αβυσσαλέα μάχη υποκρισίας προς τον υπάνθρωπο που κρύβουμε εντός μας."

Και ο Willem Dafoe είναι αυτός που εκπροσωπεί τη λογική. Το λίκνο του πολιτισμού μας! Ο Lars Von Trier θα τον απογυμνώσει, απογυμνώνοντας και ό,τι αντιπροσωπεύει. Ο ίδιος είναι κυνικά αντιδραστικός ως προς τη σύζυγο του Charlotte Gainsbourg. Η λογική είναι η παραφυσική δύναμη που ασκείται πάνω μας. Ο ίδιος έχει πήλινα πόδια μέσα στη Φύση, μέσα στην εκκλησία του σατανά. Η εκκλησία του σατανά μορφώνεται ως το αρνητικό των δικών του (λογικών) ιδεωδών. Και είναι αυτός, ο λογικός άνθρωπος δηλαδή, που ως άλλος Αδάμ θα επαληθεύσει την ενστικτώδη ανθρώπινη Φύση. Διαπράττοντας το βαρύτερο έγκλημα κατά τις βουλές της πολιτισμένης κοινωνίας, δηλαδή τη δολοφονία. Και τέλος, αγροικώντας τους ιερούς κανόνες-έθιμα της συλλογικής κοινότητας, καίει το σώμα αντί να το θάψει, υπακούοντας στα μεσαιωνικά ένστικτα του. Αλλά δεν είναι ο Dafoe ο θύτης. Είναι το θύμα της απόστασης από τον κήπο της Εδέμ.


Έτσι ο Lars Von Trier μας λέει πως δεν υπάρχει φυσιολογικό. Στο μεσαίωνα το φυσιολογικό ήταν να καίγονται και να λιθοβολούνται οι γυναίκες. Το 2500 μπορεί να είναι φυσιολογική μια κομπιουτεραρισμένη ζωή τύπου Wall-e. Το φυσιολογικό προκύπτει αυστηρά ως το γινόμενο των κοινωνικών συμβάσεων της εκάστοτε εποχής.

Τέλος, ο "Αντίχριστος" είναι μια ταινία που προκάλεσε ακραία οργή προς το πρόσωπο του Lars Von Trier. Όμως εδώ, ο ίδιος δεν κάνει κάτι περισσότερο απ' ότι κάνει η Τέχνη επί χρόνια. Μόνο που το κάνει ωμά! Τροφοδοτεί δηλαδή την περιοριστική ανθρώπινη λογική με επιπλέον ερεθίσματα, αποσκοπώντας να διογκώσει το στενόχωρο φάσμα των οριζόντων της.

Αφιερωμένο

Βαθμολογία 9/10