Παρασκευή 2 Ιανουαρίου 2009

Κινηματογραφικής κριτικής ταρίχευση


Η απαξίωση που γνωρίζει η κινηματογραφική κριτική στις μέρες μας είναι διαρκώς αυξανόμενη. Οι αδυναμίες στο να παράσχει μια επαρκή κινηματογραφική παιδεία, να μυήσει τον θεατή σε πιο απαιτητικά "καλλιτεχνικά" έργα και να εντρυφήσει αγάπη και δίψα για τον κινηματογράφο, καθιστούν την κριτική ως έναν άνευ αποδοχής θεσμό στο διασχισμένο κινηματογραφικό κοινό.

Κάνοντας μια ενδοσκόπηση στη σημερινή μορφή της κινηματογραφικής κριτικής, είναι πολλοί αυτοί οι παράγοντες στους οποίους εντοπίζουμε τον ποιοτικό ξεπεσμό της. Αρχικά, η εκτίναξη του αριθμού των Μ.Μ.Ε (free press, blogs, διαδικτυακά media κλπ) έχει ως αποτέλεσμα την μαζική παραγωγή κινηματογραφικών κριτικών οι οποίες στο σύνολο τους στερούνται ποιότητας αλλά και φιλότεχνου προσανατολισμού. Ακόμα, ο τρόπος που αντιμετωπίζεται ο κινηματογράφος από διάφορα έντυπα είναι πολλάκις απρεπής . Με ελάχιστους κινηματογραφικούς κριτικούς, ελάχιστο χώρο για εποικοδομητική κριτική και ραγδαίως αυξανόμενες στήλες περί lifestyle και λοιπών κουτσομοπολίστικών προσεγγίσεων που πλήγουν την Τέχνη. Υπό αυτές τις συνθήκες, είναι σχεδόν αδύνατη η αποφυγή της απεμπόλησης και της διάσχισης του θεσμού της κριτικής.

Όλα τα παραπάνω δεν είναι παρά μόνο ορισμένοι παράγοντες στους οποίους μπορούμε να εντοπίσουμε τον ποιοτικό παρηκμασμό της κινηματογραφικής κριτικής. Ωστόσο, η ανάλυση τους ξεχωριστά δεν αποδίδει κανένα νόημα στη μελέτη μας, καθώς θα ήταν τουλάχιστον εσφαλμένο να απομονώναμε την κριτική και να αναλύαμε τον σύγχρονο ξεπεσμό της αυτόνομα. Η κριτική είναι, κατά κάποιον τρόπο, συστατικό της κινηματογραφικής ταινίας. Ο κινηματογράφος αποτελεί μια μορφή Τέχνης. Και η Τέχνη είναι αναπόσπαστο συστατικό του πορτραίτου μιας κοινωνίας. Άρα, στα πλαίσια μιας διεξοδικότερης ανάλυσης, θα ήταν σκόπιμο να εντοπίσουμε τις αλλαγές που επηρεάζουν τον θεσμό μέσα από τις μεταλλάξεις του κοινωνικοπολιτικού γίγνεσθαι.

Η κινηματογραφική κριτική μεταποιείται και μετεξελίσσεται παράλληλα με το κοινωνικό σύστημα στο οποίο εμπεριέχεται. Μπορεί στη σημερινή της μορφή να έχει εμπλουτιστεί με γνώσεις, οι οποίες προέκυψαν απ' την ιστορία του κινηματογραφικού μέσου. Όμως, έχει διασχιστεί σε σχέση με την προγενέστερη μορφή της. Η πρωταρχική, σχεδόν δοκιμιακή ανάλυση ενός έργου έχει αντικατασταθεί από μια πιο ανάλαφρη μορφή σύντομης παρουσίασης των ταινιών. Η κριτική δεν έχει πλέον ως σκοπό να αποδομήσει μια ταινία, αλλά απλά να προτείνει κάποια θέαση. Στη συνέχεια θα προσπαθήσουμε να εξετάσουμε αυτή την μετάλλαξη με γνώμονα το σύγχρονο Δυτικό καπιταλιστικό σύστημα, που θα μπορούσαμε να του προσάψουμε δύο επιδιώξεις: Α) Την δημιουργία υπεραξίας, όπως "οραματίζεται" η φιλελεύθερη οικονομία. Β) Την ζύμωση των συνειδήσεων με τρόπο βολικό για την εξουσία.

Στα πλαίσια της ζύμωσης των συνειδήσεων το πολιτικό σύστημα επιθυμεί να απομακρύνει τους πολίτες από ιδέες και απόψεις που θα ήταν επικίνδυνες για την ευημερία του. Ορίζοντας το Cinema του δημιουργού ως ένα Cinema με κυρίαρχο στόχο τον προβληματισμό, αμέσως αντιλαμβανόμαστε μια ιδιότυπη κόντρα που αναπτύσσεται μεταξύ εξουσίας και Τέχνης. Στα πλαίσια αυτής της έμμεσης κόντρας οι κυβερνήσεις επιθυμούν να ελαχιστοποιήσουν την έκθεση του πληθυσμού σε αντιδραστικά ερεθίσματα, που πιθανώς εμπεριέχονται στο έργο του δημιουργού-καλλιτέχνη. Ταυτόχρονα, οι εξουσίες επιδίδονται στην επινόηση ενός συνόλου προτύπων και ιδεών, οι οποίες προορίζονται στο να κρατούν "ναρκωμένο" το κοινό σε μια ψευδαίσθηση ευτυχίας. Στα πλαίσια αυτά, γίνεται βασική επιδίωξη η μεγαλύτερη δυνατή έκθεση του πληθυσμού στα "φτιαχτά" πρότυπα, ούτως ώστε να μυηθεί ο μέσος άνθρωπος σε μια κουλτούρα(το σύγχρονο lifestyle) βολική στο πολιτικό σύστημα. Όλοι αυτοί οι παράγοντες ευνοούν την παραγωγή χαμηλής ποιότητας ταινιών(τηλεσκουπιδιών), οι οποίες εντάσσονται στο, εκ πολιτικής, "φτιαχτό-επινοημένο" σύστημα αξιών και προτύπων, τα οποία προορίζονται αποκλειστικά για τη μαζική ζύμωση των συνειδήσεων.

Σε αυτή την παράγραφο, θα προσπαθήσουμε να αναλύσουμε πως επιδρούν στην κινηματογραφική παραγωγή και στην κριτική οι βλέψεις της ελεύθερης οικονομίας για δημιουργία υπεραξίας. Ο κινηματογράφος, από τη σκοπιά της παραγωγής, είναι χρήμα και ενίοτε πολύ χρήμα! Όπως τονίσαμε προηγουμένως, είναι επιθυμία των κυβερνήσεων η μεγαλύτερη δυνατή έκθεση του πληθυσμού σε πρότυπα που εξυπηρετούν τους σκοπούς τους. Αυτή η επιθυμία, εκτός των σκοπών που προαναφέρθηκαν, βρίσκεται σε συμφωνία με την πολιτική τακτική για δημιουργία υπεραξίας. Στα πλαίσια αυτά, το πολιτικό σύστημα επιθυμεί να μειώσει τους παράγοντες που δύναται να αποτρέψουν το κοινό απ' το να παρακολουθήσει μια χαμηλής ποιότητας ταινία, και να ενισχύσει εκείνους που θα το προσελκύσουν. Ένας τέτοιος αποτρεπτικός παράγοντας, για παράδειγμα, θα μπορούσε να αποτελεί μια αρνητική κριτική. Κατά αυτόν τον τρόπο, η εξασθένιση του θεσμού της κριτικής είναι άμεσος στόχος. Κάτι που επιτυγχάνεται ποικιλοτρόπως. Το κοινωνικοπολιτικό σύστημα, έτσι όπως διαμορφώνεται, επιτρέπει και προωθεί τη δημιουργία Μ.Μ.Ε. που υπερασπίζονται την θετή κουλτούρα του lifestyle. Το ισχυρότερο κίνητρο που παρέχει η οικονομία σε τέτοια μέσα, είναι ότι τα εντάσσει στους "νόμους" της αγορά. Έτσι δημιουργείται έδαφος πρόσφορο για τη σύσταση αμφισβητούμενου περιεχομένου Μ.Μ.Ε. Όλα γίνονται ένα περίπλοκο σύμπλεγμα. Ο μέσος άνθρωπος όντας μέλος και απορροφώντας τα σχήματα της υπάρχον κοινωνίας "μορφώνεται" με τρόπο ευνοϊκό προς τα προαναφερθέν Μέσα Μαζικής Ενημέρωσης, που εξυπηρετούν τη συγκεκριμένη κουλτούρα. Και έτσι τείθονται οι βάσεις για την μακροημέρευση μιας δυσοίωνης κατάστασης. Της σημερινής τάξης πραγμάτων!

Έκβαση όλων των παραπάνω, είναι η πολυάριθμη συνύπαρξη διάφορων M.M.E. και στο χώρο του κινηματογράφου. Το αποτέλεσμα είναι η κινηματογραφική κριτική να διασχίζεται ως θεσμός. Και τελικά τα κριτικά κείμενα που αφορούν το cinema στερούνται ενιαίας ταυτότητας. Καθώς συνυπάρχουν ταυτόχρονα, άρθρα που εξετάζουν μια ταινία σύμφωνα με τα κίνητρα της αγοράς, τα κριτήρια της Τέχνης ή και κάτι ενδιάμεσο. Έτσι, μέσα σε αυτόν τον ασύμβατο όγκο της υπερπληροφορίας, η κινηματογραφική κριτική αλληλλοαναιρείται και εξασθενεί στη συνείδηση του κοινού. Και πλέον, το πολιτικό σύστημα, έχοντας στα χέρια του και λοιπά χρήσιμα εργαλεία(όπως η διαφήμιση, star system, λοιπές συμφωνίες κλπ), δύναται σχεδόν ανενόχλητο να ελέγχει και να επιβάλλει την κινηματογραφική αγορά.

Όπως προκύπτει απ' τα παραπάνω, η ποιοτική κατάπτωση της κινηματογραφικής κριτικής είναι πρωτίστως ζήτημα πολιτικό και οφείλεται σε πολυάριθμους και διαπλεκόμενους παράγοντες. Δεν έχει κανένα νόημα να χρεώνουμε την απαξίωση που γνωρίζει ο θεσμός αποκλειστικά στους κριτικούς. Ένας "καλός" ή ένας "κακός" κριτικός δεν προκύπτει από παρθενογένεση. Η ύπαρξη και η ποιότητα των κριτικών είναι πλήρως εξαρτώμενη της συμπαρουσίας εργοδοτών-ταινιών-κοινού-καλλιτεχνών μέσα στο κοινωνικοπολιτικό σύστημα. Παρ' όλα αυτά, ως αγνοί κινηματογραφόφιλοι, οφείλουμε να διατυπώσουμε την ανάγκη ύπαρξης κριτικών με ανιδιοτελή αγάπη προς την έβδομη Τέχνη. Ένας κριτικός χωρίς γνώσεις συνήθως προδίδεται μέσα απ' το γραπτό του. Όμως, ένας κριτικός με κερδοσκοπικά κίνητρα είναι ένα καίριο πλήγμα για τον κινηματογράφο...

9 σχόλια:

ds είπε...

Με βρίσκεις σύμφωνο με την διάκριση που κάνεις ανάμεσα στον κριτικό με κερδοσκοπικά κίνητρα και τον κριτικό που αγαπά τον κινηματογράφο.

Καταρχήν, συμφωνώ ότι πλέον η κινηματογραφική κριτική έχει μειωθεί σε 1 παράγραφο μόνο: δες την πορεία του περιοδικού Σινεμά: κάποτε διάβαζες κριτική 2 σελίδες, ενώ πλέον μόνο 2 παραγραφους (ευτυχώς υπάρχουν και τα ξένα έντυπα όπως το Sight and Sound και το Cahiers du Cinema).

Θα θυμάσαι πριν λίγους μήνες ένα άρθρο στο περιοδικό Σινεμά πάλι, όπου η αρθρογράφος έκανε κριτική στην ύπαρξη τόσων πολλών ανίδεων "κριτικών" που προέκυψαν κυρίως από τα blogs. Τότε συμφώνησα με το άρθρο του περιοδικού, και εξακολουθώ να συμφωνώ, δεν μπορεί να κρίνει τις σημερινές ταινίες, όταν αγνοεί την ύπαρξη κλασικών ταινιών του κινηματογράφου.

Ένα παράδειγμα: σε αρκετούς νέους και bloggers-κριτικούς αρέσουν οι cool μοντέρνοι σκηνοθέτες σαν τον Ταραντίνο, τον David Lynch και τους αδερφούς Κοέν. Και είναι λογικό να βρίσκουν τις ταινίες τους αριστουργήματα αφού πράγματι ίσως να ξεχωρίζουν από τις υπόλοιπες ταινίες του Χόλιγουντ (χωρίς βέβαια αυτό να τις καθιστά εξαιρετικές). Αναρωτιέμαι όμως πόσοι από αυτούς τους "κριτικούς" γνωρίζουν σε βάθος τον Μπέργκμαν, τον Αντονιόνι, τον Μπρεσόν, τον Ταρκόφσκι, τον Μπουνουέλ -- για να αναφέρω μερικούς ενδεικτικά. (Δεν λέω κι εγώ είχα γράψει μια διθυραμβική κριτική για το Inland Empire το έκανα όμως όχι επειδή θεωρώ τον Lynch "cool", αλλά επειδή πραγματικά πίστεψα ότι επιτέλους έκανε μια στροφή προς κάτι βαθύτερο.)

Ένας από τους λόγους που οι νέοι δεν γνωρίζουν τον κλασικό κινηματογράφο είναι επειδή οι ταινίες αυτές δεν προβάλλονται από την τηλεόραση -- αυτό όμως είναι μια δικαιολογία, η Βουλή, π.χ., προβάλει αρκετές καλές ταινίες. Έχω παρατηρήσει επίσης ότι κάποιοι φίλοι μου που κάποτε ενθουσιάζονταν με "σινεφίλ" ταινίες (αν και δεν συμφωνώ με τον όρο) πλέον βλέπουν μόνο τις mainstream παραγωγές. Και, διαβάζοντας την εξαιρετική ανάρτηση σου, συνειδητοποιώ ότι μεγάλη ευθύνη έχει το όλο σύστημα που περιγράφεις:

Οι αλληλοεξαρτώμενοι πολιτικο-κοινωνικοί κανόνες και το lifestyle στο τέλος οδηγούν την κριτική σε μία απλή μηχανή που καθοδηγεί τις προσδοκίες ακόμα των θεατών. Είναι πλέον δύσκολο να βρεις κριτικό που γράφει με αντικειμενικά κριτήρια και κριτικό που δεν έχει επηρεαστεί και ο ίδιος από το σύστημα που θέλει την κριτική εύκολη, σύντομη και αν γίνεται επιεική ακόμα και στην μέτρια ταινία, ώστε να μην έρθει σε αντιπαράθεση το έντυπο (ή το blog, η εκπομπή) που αντιπροσωπεύει ο κριτικός με την κοινή γνώμη.

kioy είπε...

Και εγώ συμφωνώ ότι η ύπαρξη ανίδεων κριτικών πλήττει το cinema. Έχοντας ο ίδιος κινηματογραφικό blog, γνωρίζω πως θίγω τον κινηματογράφο ως Τέχνη. Ωστόσο δεν αποκαλώ τον εαυτό μου κάτι περισσότερο από φιλότεχνο θεατή του κινηματογράφου! Νομίζω όμως πως το πρόβλημα δεν είναι εκεί. Δες και τους συντάκτες στα γνωστά περιοδικά. Στην πλειοψηφεία τους δε μισθώνονται σύμφωνα με τις κινηματογραφικές γνώσεις τους, αλλά βάση τις ικανότητες τους στην ακρωαματικόιτητα. Με αποτέλεσμα και η κινηματογράφοι, σε μεγάλο βαθμό, να είναι αυτό πυο λέμε τροχονόμοι στη mainstream κουλτούρα...

Αυτό που λες για την άγνοια του παρελθόντος είναι μεγάλη αλήθεια. Ο κινηματογράφος, όπως νομίζω και οποιαδήποτε άλλη διάσταση με χρονική αρχή, θεμελιώνεται στο παρελθόν του. Είναι απόλυτα εσφαλμένο να αγνοείς την προγενέστερη κινηματογραφία. Προσωπικά, που δηλώνω πως έχω τεράστιες ελλείψεις, προσπαθώ αναλογικά να καλύπτω το χαμένο έδαφος! Και νομίζω εν 21ο αιώνα, δεν υπάρχει άλλοθι. Τα πάντα είναι προσβάσιμα ανεξαρτήτως τηλεόρασης...

Όσο για το καθρέφτισμα του Lifestyle Στην κινηματογραφική κριτική, είναι βαθιά μου πεποίθηση πως το θέμα είναι πολιτικό. Τα πάντα είναι υποκινούμενα μέσω της αγοράς... Μιας αγοράς που προσπάθησα να περιγράψω, τουλάχιστον όπως την εκλαμβάνομαι, στην ανάρτηση μου... Σε ευχαριστώ πολύ για την ευγενιά σου να μου παραθέσεις ολοκληρωμένα την πολύ ενδιαφέρουσα άποψη σου! Είναι χαρά μου να γίνεται κουβέντα που να πηγαίνει παραπέρα τα αρχικά ερεθίσματα, παρατηρήσεις κλπ...

"Αισθηματική ηλικία" είπε...

Πραγματικά εξαιρετική η τοποθέτησή σου. Θεωρώ απόλυτα προταιρεότητα να αλλάξει η παρούσα κατάσταση της "κριτικής" σε όλους τους τομείς της Τέχνης.
Θεωρώ επίσης πολύ πιό ενδιαφέρον να γράφει κανείς γιά αυτά που αγαπά, που του αρέσουν παρά να σχολιάζει αρνητικά(ο,τι πιο εύκολο) όσα δεν τον αφορουν.
Εχουμε ανάγκη απο μιά νέα "μυθολογία' κι αυτό μόνο με στιβαρά κείμενα απόψης θα το πετύχουμε.

Ολόθερμα καλή συνέχεια σε΄αυτό που κάνεις & καλή χρονιά

kioy είπε...

Αισθηματική ηλικία
Να είσαι καλά για το σχόλιο σου και καλωσόρισες στο blog... Ευχαριστώ για τα καλά σου λόγια...

Νομίζω πως οι φιλότεχνοι θεατές, όπως εμείς( σίγουρα δεν είμαστε πολλοί αλλά έχουμε νομίζω μεγάλο βάρος) οφείλουμε να επιζητήσουμε μια κριτική
ως θεσμό, που να μας ταιριάζει... ¨Το μόνο σίγουρο είναι πως σε όλη αυτή την πορεία κρύβονται πολυάριθμα και κρυφά εμπόδια!

Το ότι δεν υπάρχει στιβαρή κριτική δεν είναι θέμα συγκυρίας, αλλά συνιστώσα πολλώς εξωτερικών αλλά και εσωτερικών παραγόντων!

Την καληνύχτα μου...

ds είπε...
Αυτό το σχόλιο αφαιρέθηκε από τον συντάκτη.
ds είπε...

Γεια σου πάλι kioy! Απάντησες, "Έχοντας ο ίδιος κινηματογραφικό blog, γνωρίζω πως θίγω τον κινηματογράφο ως Τέχνη."

Νομίζω ότι στην περίπτωση σου δεν ισχύει και τόσο: η βαθμολογία σου είναι συχνά -σχεδόν πάντα δηλαδή- χαμηλότερη από blogs "επαγγελματιών" κριτικών. Προσωπικά, σπάνια διαφωνώ με την βαθμολογία σου (π.χ. πρόσφατα διαβάζοντας την κριτική σου για τους 3 Πιθήκους σκέφτηκα ότι μάλλον εγώ είδα περισσότερα αρνητικά στην ταινία -- ίσως και επειδή περίμενα κάτι περισσότερο).

Χαίρομαι πάντως να βλέπω να αξιολογείς με πιο αντικειμενικά κριτήρια μερικές ταινίες τις οποίες αγαπά ο κόσμος ή ορισμένοι κριτικοί.

kioy είπε...

Σε ευχαριστώγια τα καλά σου λόγια dynx.

Ωστόσο δε γνωρίζω αν βαθμολογώ πιο αντικειμενικά τις ταινίες... Προσωπικά, αντιμετωπίζω τις ταινίες ως θεατής. Ως κριτικό, έτσι όπως θα ήθελα να είναι ο κριτικός, δε μπορώ να λογαριάσω τον εαυτό μου...

Απλά προσπαθώ να μεταδώσω τον εσωτερικό παλμό, τον σφυγμό που μου "μεταφέρει" ένα έργο...

Την καληνύχτα μου!

Γιώτα Παπαδημακοπούλου είπε...

Γεια και χαρά σου Kioy!
Είναι θέμα αντίληψης και διάθεσης! Εγώ δεν πιστεύω πως παιδιά που έχουν blog σχετικά με τον κινηματογράφο έχουν "περίεργα", οικονομικά κίνητρα. Περισσότερο θέλουν σαν κι εμάς να εκφράσουν μια άποψη.
Το καλό είναι ότι στην Τέχνη, σε κάθε της μορφή δεν υπάρχει σωστή και λάθος άποψη, αλλά διαφορετικές απόψεις! Το θέμα είναι να την αγαπάμε! ;)

kioy είπε...

Τα παιδιά στα blogs σίγουρα Γιώτα μου δεν έχουν οικονομικά κίνητρα...
Ωστόσο με το να επιτρέπεται σε εμάς, στην ουσία εφηβικούς εραστές του κινηματογράφου, να κατέχουμε έναν χώρο κινηματογραφικής έκφρασης, ίσως τελικά η έλλειψη γνώσεων μας επιφέρει ένα πλήγμα σε αυτό που αποκαλούμε κινηματογραφική κριτική. Τουλάχιστον, όπως ιδανικά θα έπρεπε αυτή να είναι...

Τα οικονομικά κίνητρα, εννοείται πως τα αναφέρω προς έντυπα κλπ μέσα, για τα οποία η κινηματογραφική κριτική είναι "προϊόν" εμπορεύσιμο...:)