Κινηματογραφικής κριτικής ταρίχευση

Η απαξίωση που γνωρίζει η κινηματογραφική κριτική στις μέρες μας είναι διαρκώς αυξανόμενη. Οι αδυναμίες στο να παράσχει μια επαρκή κινηματογραφική παιδεία, να μυήσει τον θεατή σε πιο απαιτητικά "καλλιτεχνικά" έργα και να εντρυφήσει αγάπη και δίψα για τον κινηματογράφο, καθιστούν την κριτική ως έναν άνευ αποδοχής θεσμό στο διασχισμένο κινηματογραφικό κοινό.

Κάνοντας μια ενδοσκόπηση στη σημερινή μορφή της κινηματογραφικής κριτικής, είναι πολλοί αυτοί οι παράγοντες στους οποίους εντοπίζουμε τον ποιοτικό ξεπεσμό της. Αρχικά, η εκτίναξη του αριθμού των Μ.Μ.Ε (free press, blogs, διαδικτυακά media κλπ) έχει ως αποτέλεσμα την μαζική παραγωγή κινηματογραφικών κριτικών οι οποίες στο σύνολο τους στερούνται ποιότητας αλλά και φιλότεχνου προσανατολισμού. Ακόμα, ο τρόπος που αντιμετωπίζεται ο κινηματογράφος από διάφορα έντυπα είναι πολλάκις απρεπής . Με ελάχιστους κινηματογραφικούς κριτικούς, ελάχιστο χώρο για εποικοδομητική κριτική και ραγδαίως αυξανόμενες στήλες περί lifestyle και λοιπών κουτσομοπολίστικών προσεγγίσεων που πλήγουν την Τέχνη. Υπό αυτές τις συνθήκες, είναι σχεδόν αδύνατη η αποφυγή της απεμπόλησης και της διάσχισης του θεσμού της κριτικής.

Όλα τα παραπάνω δεν είναι παρά μόνο ορισμένοι παράγοντες στους οποίους μπορούμε να εντοπίσουμε τον ποιοτικό παρηκμασμό της κινηματογραφικής κριτικής. Ωστόσο, η ανάλυση τους ξεχωριστά δεν αποδίδει κανένα νόημα στη μελέτη μας, καθώς θα ήταν τουλάχιστον εσφαλμένο να απομονώναμε την κριτική και να αναλύαμε τον σύγχρονο ξεπεσμό της αυτόνομα. Η κριτική είναι, κατά κάποιον τρόπο, συστατικό της κινηματογραφικής ταινίας. Ο κινηματογράφος αποτελεί μια μορφή Τέχνης. Και η Τέχνη είναι αναπόσπαστο συστατικό του πορτραίτου μιας κοινωνίας. Άρα, στα πλαίσια μιας διεξοδικότερης ανάλυσης, θα ήταν σκόπιμο να εντοπίσουμε τις αλλαγές που επηρεάζουν τον θεσμό μέσα από τις μεταλλάξεις του κοινωνικοπολιτικού γίγνεσθαι.

Η κινηματογραφική κριτική μεταποιείται και μετεξελίσσεται παράλληλα με το κοινωνικό σύστημα στο οποίο εμπεριέχεται. Μπορεί στη σημερινή της μορφή να έχει εμπλουτιστεί με γνώσεις, οι οποίες προέκυψαν απ' την ιστορία του κινηματογραφικού μέσου. Όμως, έχει διασχιστεί σε σχέση με την προγενέστερη μορφή της. Η πρωταρχική, σχεδόν δοκιμιακή ανάλυση ενός έργου έχει αντικατασταθεί από μια πιο ανάλαφρη μορφή σύντομης παρουσίασης των ταινιών. Η κριτική δεν έχει πλέον ως σκοπό να αποδομήσει μια ταινία, αλλά απλά να προτείνει κάποια θέαση. Στη συνέχεια θα προσπαθήσουμε να εξετάσουμε αυτή την μετάλλαξη με γνώμονα το σύγχρονο Δυτικό καπιταλιστικό σύστημα, που θα μπορούσαμε να του προσάψουμε δύο επιδιώξεις: Α) Την δημιουργία υπεραξίας, όπως "οραματίζεται" η φιλελεύθερη οικονομία. Β) Την ζύμωση των συνειδήσεων με τρόπο βολικό για την εξουσία.

Στα πλαίσια της ζύμωσης των συνειδήσεων το πολιτικό σύστημα επιθυμεί να απομακρύνει τους πολίτες από ιδέες και απόψεις που θα ήταν επικίνδυνες για την ευημερία του. Ορίζοντας το Cinema του δημιουργού ως ένα Cinema με κυρίαρχο στόχο τον προβληματισμό, αμέσως αντιλαμβανόμαστε μια ιδιότυπη κόντρα που αναπτύσσεται μεταξύ εξουσίας και Τέχνης. Στα πλαίσια αυτής της έμμεσης κόντρας οι κυβερνήσεις επιθυμούν να ελαχιστοποιήσουν την έκθεση του πληθυσμού σε αντιδραστικά ερεθίσματα, που πιθανώς εμπεριέχονται στο έργο του δημιουργού-καλλιτέχνη. Ταυτόχρονα, οι εξουσίες επιδίδονται στην επινόηση ενός συνόλου προτύπων και ιδεών, οι οποίες προορίζονται στο να κρατούν "ναρκωμένο" το κοινό σε μια ψευδαίσθηση ευτυχίας. Στα πλαίσια αυτά, γίνεται βασική επιδίωξη η μεγαλύτερη δυνατή έκθεση του πληθυσμού στα "φτιαχτά" πρότυπα, ούτως ώστε να μυηθεί ο μέσος άνθρωπος σε μια κουλτούρα(το σύγχρονο lifestyle) βολική στο πολιτικό σύστημα. Όλοι αυτοί οι παράγοντες ευνοούν την παραγωγή χαμηλής ποιότητας ταινιών(τηλεσκουπιδιών), οι οποίες εντάσσονται στο, εκ πολιτικής, "φτιαχτό-επινοημένο" σύστημα αξιών και προτύπων, τα οποία προορίζονται αποκλειστικά για τη μαζική ζύμωση των συνειδήσεων.

Σε αυτή την παράγραφο, θα προσπαθήσουμε να αναλύσουμε πως επιδρούν στην κινηματογραφική παραγωγή και στην κριτική οι βλέψεις της ελεύθερης οικονομίας για δημιουργία υπεραξίας. Ο κινηματογράφος, από τη σκοπιά της παραγωγής, είναι χρήμα και ενίοτε πολύ χρήμα! Όπως τονίσαμε προηγουμένως, είναι επιθυμία των κυβερνήσεων η μεγαλύτερη δυνατή έκθεση του πληθυσμού σε πρότυπα που εξυπηρετούν τους σκοπούς τους. Αυτή η επιθυμία, εκτός των σκοπών που προαναφέρθηκαν, βρίσκεται σε συμφωνία με την πολιτική τακτική για δημιουργία υπεραξίας. Στα πλαίσια αυτά, το πολιτικό σύστημα επιθυμεί να μειώσει τους παράγοντες που δύναται να αποτρέψουν το κοινό απ' το να παρακολουθήσει μια χαμηλής ποιότητας ταινία, και να ενισχύσει εκείνους που θα το προσελκύσουν. Ένας τέτοιος αποτρεπτικός παράγοντας, για παράδειγμα, θα μπορούσε να αποτελεί μια αρνητική κριτική. Κατά αυτόν τον τρόπο, η εξασθένιση του θεσμού της κριτικής είναι άμεσος στόχος. Κάτι που επιτυγχάνεται ποικιλοτρόπως. Το κοινωνικοπολιτικό σύστημα, έτσι όπως διαμορφώνεται, επιτρέπει και προωθεί τη δημιουργία Μ.Μ.Ε. που υπερασπίζονται την θετή κουλτούρα του lifestyle. Το ισχυρότερο κίνητρο που παρέχει η οικονομία σε τέτοια μέσα, είναι ότι τα εντάσσει στους "νόμους" της αγορά. Έτσι δημιουργείται έδαφος πρόσφορο για τη σύσταση αμφισβητούμενου περιεχομένου Μ.Μ.Ε. Όλα γίνονται ένα περίπλοκο σύμπλεγμα. Ο μέσος άνθρωπος όντας μέλος και απορροφώντας τα σχήματα της υπάρχον κοινωνίας "μορφώνεται" με τρόπο ευνοϊκό προς τα προαναφερθέν Μέσα Μαζικής Ενημέρωσης, που εξυπηρετούν τη συγκεκριμένη κουλτούρα. Και έτσι τείθονται οι βάσεις για την μακροημέρευση μιας δυσοίωνης κατάστασης. Της σημερινής τάξης πραγμάτων!

Έκβαση όλων των παραπάνω, είναι η πολυάριθμη συνύπαρξη διάφορων M.M.E. και στο χώρο του κινηματογράφου. Το αποτέλεσμα είναι η κινηματογραφική κριτική να διασχίζεται ως θεσμός. Και τελικά τα κριτικά κείμενα που αφορούν το cinema στερούνται ενιαίας ταυτότητας. Καθώς συνυπάρχουν ταυτόχρονα, άρθρα που εξετάζουν μια ταινία σύμφωνα με τα κίνητρα της αγοράς, τα κριτήρια της Τέχνης ή και κάτι ενδιάμεσο. Έτσι, μέσα σε αυτόν τον ασύμβατο όγκο της υπερπληροφορίας, η κινηματογραφική κριτική αλληλλοαναιρείται και εξασθενεί στη συνείδηση του κοινού. Και πλέον, το πολιτικό σύστημα, έχοντας στα χέρια του και λοιπά χρήσιμα εργαλεία(όπως η διαφήμιση, star system, λοιπές συμφωνίες κλπ), δύναται σχεδόν ανενόχλητο να ελέγχει και να επιβάλλει την κινηματογραφική αγορά.

Όπως προκύπτει απ' τα παραπάνω, η ποιοτική κατάπτωση της κινηματογραφικής κριτικής είναι πρωτίστως ζήτημα πολιτικό και οφείλεται σε πολυάριθμους και διαπλεκόμενους παράγοντες. Δεν έχει κανένα νόημα να χρεώνουμε την απαξίωση που γνωρίζει ο θεσμός αποκλειστικά στους κριτικούς. Ένας "καλός" ή ένας "κακός" κριτικός δεν προκύπτει από παρθενογένεση. Η ύπαρξη και η ποιότητα των κριτικών είναι πλήρως εξαρτώμενη της συμπαρουσίας εργοδοτών-ταινιών-κοινού-καλλιτεχνών μέσα στο κοινωνικοπολιτικό σύστημα. Παρ' όλα αυτά, ως αγνοί κινηματογραφόφιλοι, οφείλουμε να διατυπώσουμε την ανάγκη ύπαρξης κριτικών με ανιδιοτελή αγάπη προς την έβδομη Τέχνη. Ένας κριτικός χωρίς γνώσεις συνήθως προδίδεται μέσα απ' το γραπτό του. Όμως, ένας κριτικός με κερδοσκοπικά κίνητρα είναι ένα καίριο πλήγμα για τον κινηματογράφο...