Eclisse, L'

Σκηνοθεσία: Michelangelo Antonioni
Παραγωγής: Italy / France / 1962
Διάρκεια: 118'

Πνεύμα η Ύλη, Ύλη ή Πνεύμα; Το αιώνιο φιλοσοφικό δίλημμα που διατρέχει την ανθρωπότητα από την αρχαιότητα. Η προσωπική μου γνώμη είναι πως το συγκεκριμένο δίλημμα αποτελεί και σημείο ορόσημο για τη γέννηση σχεδόν όλων των αντιθέσεων που προέκυψαν απ' την παρατήρηση του κόσμου. Άλλωστε αυτός ο διχασμός γέννησε και δύο απ' τα πιο γνωστά φιλοσοφικά ρεύματα. Τον Ιδεαλισμό και τον Υλισμό. Πατέρας του Ιδεαλισμού θεωρείται ο Πλάτωνας, ενώ το ρεύμα εμπλουτίστηκε και από δεκάδες μετ' έπειτα στοχαστές όπως ο Χιούμ. Ο Ιδεαλισμός σε γενικές γραμμές, μεταξύ ύλης και πνεύματος, επιλέγει το πνεύμα ως πρωταρχικό στοιχείο του ανθρώπου και του Σύμπαντος. Και δηλώνει πως ο υλικός κόσμος δεν είναι παρά ένα προϊόν των αισθήσεων και των αντιλήψεων μας. Ο Υλισμός, που τον πρωτοσυναντάμε στον Δημόκριτο για να φτάσουμε ως τον Μαρξ, τίθεται στο αντίθετο άκρο. Θεωρεί την ύλη ως πρωταρχικό στοιχείο, και πως όλα τα φαινόμενα μπορούν να επεξηγηθούν ως υλικές αλληλεπιδράσεις.

Ο Antonioni, όπως και ο Καντ, θα προσπαθήσει να παρατηρήσει και να γεφυρώσει το χάσμα μεταξύ ύλης και πνεύματος. Μάταια. Δεν ξέρω αν δημιούργησα την αίσθηση πως το σύμπαν της Έκλειψης είναι ελιτίστικο. Κάτι τέτοιο θα ήταν εντελώς εσφαλμένο. Διότι η ταινία τοποθετείται στην καθημερινή Ρώμη της περιόδου. Με επίσης καθημερινούς ήρωες, που δεν είναι ούτε φιλόσοφοι, ούτε εμφανώς Ιδεαλιστές ή Υλιστές. Ωστόσο είναι ευδιόρατη η αντίθεση πνεύματος και ύλης πάνω τους, ως προς τον τρόπο που αντιμετωπίζουν-κοιτούν τον κόσμο.


Στην εκπληκτική εναρκτήρια σκηνή παρατηρούμε έναν άντρα και μια γυναίκα(Monica Vitti). Έχει προηγηθεί σίγουρα καυγάς. Το αξίωμα της πανταχούσας ανθρώπινης έλξης απομυθοποιήται με ιδιαίτερα χλευαστικό τρόπο. Το μαγνητικό πεδίο έχει παραστρατίσει της φύσης του. Απωθεί τα ετερώνυμα με μια απροσδιόριστη δύναμη. Ένα βραχνιασμένο ανεμιστηράκι ανάμεσα τους. Φιλτράρει τον γεμάτο καπνιά αέρα και τον εκτοξεύει στα κουρασμένα πρόσωπα τους. Είναι φανερό πως τίποτα δε μπορεί να τους ενώσει. Τι είναι όμως ατό που στ' αλήθεια τους χωρίζει;

Όπως προείπα το αγεφύρωτο μεταξύ ύλης και πνεύματος είναι δεδομένο. Κάτι που παρατηρούμε και σε όλες τις ανθρώπινες σχέσεις που έχει η Monica Vitti. Η Monica Vitti δεν είναι σε καμία περίπτωση μια πνευματώδη γυναίκα. Είναι όμως μια γυναίκα που δίνει εκ των έσω υπόσταση στον κόσμο. Και όλες οι σχέσεις που έχει με τη συντριπτική πλειοψηφία των υλιστών λοιπών προσώπων βρίσκονται σε τέλμα. Όπως αυτή που αναφέραμε στην προηγούμενη παράγραφο, η σχέση με την μητέρα της, αλλά και ο ερωτικός δεσμός που συνάπτει με τον χρηματιστή(Alain Delon).


Η Monica Vitti περιγράφεται σαφώς με πιο ποιητικό τρόπο. Όντας προνομιούχα, έχει απαλλαγεί απ' τις ψυχοφθόρες ενέργειες που απαιτούνται για τον βιοπορισμό. Και παρ' ότι η καθημερινότητα της μοιάζει φτωχή σε δραστηριότητες, ένας υπέρογκος εσωτερισμός ξεχειλίζει στο πρόσωπο της. Βιώνει τον κόσμο όπως κάποιος κυνηγός του απόλυτου. Η χαρά και η λύπη με στιγμιαίες εξάρσεις υπερίπτανται του συμβατικού και φωτίζουν ή επισκιάζουν τα κάδρα αναλόγως. Η αλληλοδιαδοχή των συναισθημάτων είναι συνεχόμενη. Η ευτυχία ρίχνει σκιά στην οδύνη και το αντίστροφο. Συνεχώς κάτι εκλείπει. Η έκελιψη του ολόκληρου.

Αντίθετα, οι υλιστές ήρωες παρουσιάζουν εντελώς διαφορετικά συμπτώματα. Ζουν τη ζωή τους σε συνεχή κίνηση. Ο χρηματιστής Alain Delon είναι το χαρακτηριστικότερο παράδειγμα υλιστή. Μπορεί να μην προσωποποιεί το χρήμα άμεσα, αλλά είναι ο συνδετικός κρίκος όσων το επιθυμούν. Και βλέπουμε τη ζωή των υλιστών να είναι τόσο ανούσια. Από τη μία στιγμή στην άλλη χάνουν και κερδίζουν εκατομμύρια. Όμως τα αισθήματα τους, ως προς το μέγεθος, δε μπορούν να συγκριθούν με αυτά της Monica Vitti(με την αδιάφορη για αυτούς ζωή). Οι υλιστές παρουσιάζονται ως δέσμιοι εραστές του μέτριου. Ή της μετριοπάθειας. Η μία μέρα τους δε διαφέρει απ' την επόμενη, παρά το γεγονός των αμέτρητων δραστηριοτήτων. Γιατί κάθε μέρα είναι κενή από συναισθήματα. Οι ανεπανάληπτες σκηνές στο χρηματιστήριο είναι ηχηρό τεκμήριο όλων των παραπάνω. Ο Antonioni κινηματογραφεί με σοκκαριστική ακρίβεια την αντιαισθητική χάβρα πολυκοσμίας εντός του χρηματιστηρίου. Προσδίδοντας στην πραγματικότητα μια υπέρογκη, αλλά τίμια, αντιαισθητικότητα. Στα πλαίσια αυτά μπορούμε να διακρίνουμε και ένα σχόλιο-παράπονο του σκηνοθέτη, πως η πραγματικότητα είναι αυτή που εξωθεί τους ανθρώπους σε αυτόν τον στείρο τρόπο ζωής. Και ισχυρίζομαι κάτι τέτοιο δεδομένου ότι, η Monica Vitti είναι η μόνη ηρωίδα που δεν "υποχρεούται" να παλέψει για τον βιοπορισμό της. Ενώ επίσης, αθόρυβα υπογραμμίζεται πως και η μητέρα της κατέληξε σε αυτό το άκρο, όταν έχασε τον άντρα της. Δηλαδή όταν αναγκάστηκε να παλέψει για τον βιοπορισμό της οικογενείας.


Ο Antonioni δείχνει να έχει επιλέξει με παμπόνηρο τρόπο τους πρωταγωνιστές του. Η Monica Vitti ήταν ένα sex xymbol της εποχής, ενώ και ο Alain Delon στη συνέχεια καθιερώθηκε ως το απόλυτο αρσενικό! Πολιορκώντας τον θεατή με αυτόν τον τρόπο με ερωτικές φαντασιώσεις που συγγενεύουν απόλυτα με τα σαρκικά ένστικτά του. Κάνοντας εν τέλει τον ίδιο τον θεατή αναπόσπαστο στοιχείο της δραματουργίας. Επιζητώντας να τον παγιδεύσει σε μια τεχνητή υλιστική παγίδα.


Και αν τόσες αντιθέσεις υπάρχουν μεταξύ του πνεύματος και της ύλης, της συνείδησης και των αισθήσεων, της υποκειμενικής νόησης και της αντικειμενικής λογικής, δε μπορεί να μην υπάρχει κάποια ομοιότητα. Ο Antonioni, που σε αυτή την ταινία μας έχει παραδώσει μαγευτικές σεκάνς, κρατάει την καλύτερη για το τέλος. Ένα πραγματικό ποίημα με τρε τζενεράλε φωτογραφίες να διαδέχονται η μία την άλλη. Εικόνες που εκμεταλλεύονται εις βάθος το αστικό τοπίο. Οι απέραντοι δρόμοι της Ρώμης εμφανίζονται έρημοι, κατάμονοι. Αμυδρά πρόσωπα, με σβησμένα χαρακτηριστικά, διασχίζουν τα κάδρα. Γεωμετρικές λήψεις σε μελαγχολικά μοτίβο. Όλα αυτά συνθέτουν σκηνές που λειτουργούν δισήμαντα. Αναδεικνύοντας απ' τη μία τη μοναξιά σε μια αλληγορική μύχια διάσταση, και φωτίζοντας απ' την άλλη ρεαλιστικά τα συνθλιπτικά έρημα τοπία. Γιατί η μοναξιά είναι τραύμα ανυπέρβλητο πανταχόθεν. Η μοναξιά είναι ο μεγαλύτερος φόβος και ο φριχτότερος πόνος. Και ούτε η Ύλη, αλλά ούτε και το Πνεύμα μπορεί να της ξεφύγει...
Βαθμολογία 9,5/10