Vozvrashcheniye

Σκηνοθεσία: Andrei Zvyagintsev
Παραγωγής: Russia / 2003
Διάρκεια: 105'

Έστω και αδόκιμα, θα ήθελα να αναλύσω το κινηματογραφικό σενάριο σε δύο συνιστώσες. Στο πλάτος και στο βάθος. Με το πλάτος ορίζω το βαθμό πολυπλοκότητας μιας ιστορίας, δηλαδή πόσο πολυπρόσωπη είναι αυτή, τα επεισόδια-ανατροπές που την απαρτίζουν κλπ. Ενώ με το βάθος ορίζω τον βαθμό ανάλυσης, το επίπεδο στοχασμού μέσα στην ίδια την ιστορία. Αν και το βάθος με το πλάτος, σύμφωνα με τους παραπάνω ορισμούς, δεν είναι, ευθέως τουλάχιστον αλληλαντικρουόμενα, στα σύγχρονα κινηματογραφικά σενάρια, διακρίνουμε μια κυριαρχία του πλάτους έναντι του βάθους. Ο σύγχρονος "νευρικός-μέσος" θεατής προσδοκεί διαρκώς την ανατροπή από μια ιστορία. Οι σκηνοθέτες έχουν πλούσια εργαλεία στα χέρια τους για να διηγηθούν πολυπρόσωπες και πολυμήχανες ιστορίες. Ενώ τέλος, κατά τη διάρκεια της σεναριοσυγγραφής, είναι δυσκολότερο να διηγηθείς μια ιστορία σε βάθος, ειδικά όταν αυτή, ελέω των μηχανισμών της αγοράς, οφείλει να είναι συμβατή με τα κριτήρια της πολυπλοκότητας και της ανατρεπτικότητας. Έτσι, οι απλές και μινιμαλιστικές ιστορίες του κλασσικού κινηματογράφου, των δυο και των τριών προσώπων, έχουν εξαλειφθεί. Και έχουν δώσει τη θέση τους σε πιο πλούσιες, σε επίπεδο πλοκής, και πιο φτωχές, σε επίπεδο βάθους, ταινίες. Η "Επιστροφή" όμως είναι μια ταινία που αντιβαίνει την παραπάνω τάση. Ο Andrei Zvyagintsev κάνει μια ταινία με εξαιρετικά μεγάλο βάθος, και μόνο με τρία πρωταγωνιστικά πρόσωπα. Εκμεταλλεύεται στο έπακρο τις δυνατότητες της σύγχρονης κινηματογραφικής γλώσσας(φωτογραφία κλπ), όχι της σεναριακής. Και κάνει στο ντεμπούτο του ένα τρισμέγιστο film, με το οποίο σάρωσε τα φεστιβαλικά βραβεία, ανάμεσα τους και ο Χρυσός Λέοντας στη Βενετία. Οι κριτικοί μίλησαν για μια βαθιά στοχαστική ταινία, σπάνιας καλλιτεχνικής αρτιότητας, και παρομοίωσαν ευθέως τον νέο αυτόν σκηνοθέτη με τον Tarkovsky. Προσωπικά, χωρίς να βρίσκω κάποιον ευδιάκριτο λόγο, το ντεμπούτο του ανακάλεσε από τη μνήμη μου, τον Roman Polanski με το παρθενικό του "Nóz w wodzie".


Αλλά ας πάμε στο story. Ένας πατέρας(Konstantin Lavronenko), του οποίου οι πατρικές ιδιότητες βρίσκονται διαρκώς υπό αμφιβολία, επιστρέφει μετά από δώδεκα χρόνια απουσίας στην οικογένεια του. Θα πάρει τους δύο γιους του(Vladimir Garin, Ivan Dobronravov) για ένα ολιγοήμερο ταξίδι. Όμως ο αρχικός ενθουσιασμός των παιδιών φρενάρει μπροστά στην αυταρχική συμπεριφορά του πατέρα. Ο οποίος δείχνει να επέστρεψε περισσότερο για να ασκήσει τα "κατοχυρωμένα" δικαιώματα εξουσίας, παρά από γονεϊκό ενδιαφέρον. Η "Επιστροφή" γίνεται ένα μινιμαλιστικό road movie, με ιδιαίτερη έμφαση στις διαπροσωπικές σχέσεις που αναπτύσσονται μεταξύ των προσώπων.


Το ολιγοήμερο ταξίδι τελικά θα διαρκέσει μια βδομάδα. Με μια ευδιόρατη Βιβλική αναφορά, σημαδεύοντας τη βδομάδα της δημιουργίας. Ή μήπως της καταστροφής; Όπως και να 'χει αυτή η βδομάδα, μέσα από τα τραύματά της, είναι καταλυτική για τη μετέπειτα διαμόρφωση των παιδιών, έστω και αν αυτή μένει στον off χρόνο. Ο πατέρας παραμένει πάντα μια αφηρημένη έννοια. Δεν έχει όνομα, δεν έχει παρελθόν. Μόνο μια αινιγματική φωτογραφία επιχειρηματολογεί την προΰπαρξή του. Μπορεί να συμβολίζει οτιδήποτε. Μπορεί να είναι ο εκφραστής ενός απόλυτου καθεστώτος, ή ο αντιπρόσωπος μιας άγνωστης Θεότητας. Μπορεί να είναι απλώς ένας πατέρας. Ή και τίποτα απ' όλα αυτά. Όπως και να διαβαστεί, ο Andrei Zvyagintsev καταφέρνει μια πολύπλευρη χροιά στην ταινία του. Αφήνει ξεκάθαρες πολιτικές νύξεις, αναδυόμενες από μια μυστηριακή θρησκευτικότητα, τη στιγμή που αποδομεί εις βάθος την σχέση πατέρα-παιδιών και τον θεσμό της οικογένειας.


Στο διαρκή κοντράστ μεταξύ πατέρα-παιδιών βλέπουμε μια συνεχή πάλη. Την πάλη του παλιού με το καινούριο. Ο μεγάλος γιος σπεύδει να εναγκαλιάσει τον πατέρα του, παρά τον επίπονο αυταρχισμό του, αποτελώντας πρόσφορο έδαφος για τη σπορά των πατρικών ιδεών. Από την άλλη, ο μικρός γιος, του οποίου τα έργα και το όνομα Ivan μας παραπέμπουν σε έναν άλλο Ivan, εναντιώνεται αντιδραστικά σε αυτή την εξουσία. Τι σημασία έχει; Και τα δύο παιδιά, ανεξαρτήτως φρονημάτων, θα κουβαλήσουν στην πλάτη τον πατέρα τους. Ο καινούργιος, αναδημιουργημένος κόσμος, κουβαλάει σαν σταυρό την παλιά τάξη πραγμάτων. Η οποία υπεισέρχεται εντός του. Και μπροστά στην οριστική απώλεια του παλιού, το νέο θυσιάζεται. Θυσιάζεται η αθωότητα. Θυσιάζεται η ελεύθερη κρίση. Η κάθε εποχή δουλικά κουβαλάει την προγενέστερη της. Και η αποδοχή, ή η αντίδραση προς αυτή, δεν είναι παρά οι δύο όψεις του ίδιου κάλπικου νομίσματος.


Το "Vozvrashcheniye" είναι μια ταινία που έκανε κοινό και κριτικούς να παραμιλούν για τις ικανότητες του Andrei Zvyagintsev. Ο Ρώσος σκηνοθέτης είναι γνώστης της κινηματογραφικής παράδοσης της χώρας του. Η "Επιστροφή" είναι τόσο στιβαρή ατμοσφαιρικά, στοχαστικά και συναισθηματικά που αποτελεί μια υπερβατική εμπειρία. Στο έργο του Andrei Zvyagintsev είναι εμφανή η επιρροή απ' τον Andrei Tarkovsky, η οποία είναι πλαισιωμένη με καλαίσθητα νεωτεριστικά στοιχεία. Η φωτογραφία της ταινίας ανήκει στις ελάχιστες εκείνες, όπου μοιάζει κάποιος ζωγράφος να βούτηξε τα πινέλα του πάνω στο μουσαμά του φωτογραφικού φακού. Κάδρα που στοιχειώνουν την θεατική εμπειρία. Ενώ και ο πολλά υποσχόμενος Ρώσος σκηνοθέτης, δείχνει τεράστια ωριμότητα και στον τρόπο διαχείρισης των ηθοποιών του.
Βαθμολογία 9,5/10