L' Argent

Σκηνοθεσία: Robert Bresson
παραγωγής: France / Switzerland / 1983
Διάρκεια: 87'

Ο Robert Bresson υπήρξε μια από τις σημαντικότερες μορφές που γνώρισε η κινηματογραφική Τέχνη. Όχι τόσο για το αριστουργηματικό έργο που άφησε. Το οποίο απαριθμείται σε 14 συνολικά ταινίες. Αλλά κυρίως για τη διάσταση που έδωσε στον κινηματογράφο. Με τους πειραματισμούς του στην αφήγηση και μια εξωφρενικά μινιμαλιστική σκηνοθεσία μοιάζει να επανεφευρίσκει την 7η Τέχνη, και να την απαλλάσσει ολοκληρωτικά από την όψιμη εικονική της φύση.


Το L' Argent είναι μια αριστουργηματική ταινία, που μοιράστηκε το μεγάλο βραβείο των Κανών μαζί με την τρισμέγιστη Νοσταλγία του Andrei Tarkovsky. Αλλά προτού πούμε οτιδήποτε για την ταινία, νομίζω θα ήταν φρόνιμο να κοιτάξουμε λίγο βαθύτερα στην σκηνοθετική ταυτότητα του Robert Bresson. Στα πλαίσια αυτά, θα συνιστούσα μια επίσκεψη στο υπέροχο σχετικό κείμενο που υπάρχει στο cinema.


Ο Robert Bresson υπήρξε ιδρυτής, και εδραιωτής θα λέγαμε, του ποιητικού-αφαιρετικού κινηματογράφου. Θεωρεί χρέος του κινηματογραφικού μέσου να ποιήσει έναν παρθενικό στοχασμό πάνω στον κόσμο, και όχι μια αναπαράσταση αυτού. Τίθεται κάθετα αρνητικός στο ότι ο κινηματογράφος οφείλει να αναπαριστά τον κόσμο. Καθώς θεωρεί πως όποιο κομμάτι της πραγματικότητας και να μας φανερώνεται, αυτό στολίζεται με τις μνήμες, τα βιώματα και τα συναισθήματα του θεατή, και εν τέλη παραδίδεται αναπόφευκτα και στωικά στη σφαίρα του υποκειμενικού. Στα πλαίσια αυτά ο Robert Bresson αρνείται τους κανόνες και την παραδοσιακή αφήγηση του cinema. Πολύ σπάνια θα δούμε κάποιο υποκειμενικό-κοντινό πλάνο. Στοχεύει στην "κατασκευή" πρωτότυπων εικόνων, ή καλύτερα στην πρωτότυπη συναρμολόγηση των εικόνων. Με τρόπο τέτοιο που θα συνθέτουν ένα εντελώς καινούργιο στοχαστικό σύμπαν, που θα είναι απαλλαγμένο απ' τις προγενέστερες (κινηματογραφικές και μη) εμπειρίες του θεατή. Ο Γάλλος σκηνοθέτης με παρόμοιο τρόπο διαλέγει και τους ηθοποιούς του. Στην ουσία ποτέ δε βλέπουμε ηθοποιούς στις ταινίες του Bresson. Καθώς ο σκηνοθέτης επιλέγει ηθοποιούς "μιας χρήσης" ή "λευκά χαρτιά". Ώστε να μην ανασύρονται απ' το υποσυνείδητο του θεατή ανεπιθύμητες προγενέστερες εντυπώσεις. Ο ηθοποιός στο cinema του Bresson δεν υποδύεται, δεν ερμηνεύει. Απλά υπάρχει μέσω των κινήσεων του, χωρίς κάποιο ψυχοσωματικό βάρος.

Παρομοιώς μεγάλο ενδιαφέρον παρουσιάζει και ο τρόπος που χειρίζεται τις υπόλοιπες "κινηματογραφικές συνιστώσες". Στις ταινίες της 7ης Τέχνης συχνά πυκνά η ποίηση(με τη λογοτεχνική έννοια), η μουσική, η φωτογραφία κλπ είναι παράγοντες που διαδραματίζουν εξέχοντα ρόλο στην δραματουργία. Στο σινεμά του Bresson δεν υφίσταται κάτι τέτοιο. Μοναδικός σκοπός της εικόνας είναι να απογυμνωθεί από κάθε δυνατή επιτήδευση. Έτσι τα πάντα αποτυπώνονται με μια μινιμαλιστική ακρότητα. Η μουσική δίνει τη θέση της σε ένα κονσέρτο από φυσικούς ήχους, όπως ας πούμε ο ήχος των μανταλάκιων πάνω στο λευκό σεντόνι. Ενώ ο λόγος, εκ πρώτης όψεως μοιάζει τουλάχιστον αδιάφορος και απολύτως αποδραματικοποιημένος.


Αυτά τα ολίγα ως προς το ύφος του Bresson. Ας επικεντρωθούμε πλέον στην ταινία. Το L' Argent είναι ελεύθερα εμπνευσμένο πάνω στη νουβέλα του Leo Tolstoy "Το Κίβδηλο Χρήμα". Αυτό "Το Κίβδηλο Χρήμα" διασκευάζει ο Bresson και το τιτλοφορεί απλά ως "Χρήμα". Γιατί το ίδιο το χρήμα, εξ' ορισμού, είναι μια κίβδηλη κατασκευή. Απ' τη στιγμή που το κατασκευασμένο χαρτονόμισμα αντιπροσωπεύει μια ονομαστική αξία σημαντικά αποκλίνουσα απ' την πραγματική. Άραγε το L' Argent είναι η λιγότερο Θεολογίζουσα ταινία του Γάλλου σκηνοθέτη και η περισσότερο υλιστική; Και διατυπώνω αυτό το ερώτημα απ' την άποψη ότι σχεδόν τα πάντα παρατηρούνται ως αλληλεπιδράσεις της ύλης. Μια φτηνή κορνίζα, ένα σπασμένο ποτήρι και τρία πλαστά χαρτονομίσματα αντιστοιχίζονται άραγε στη νέα φτηνή και εικονική ζωή που χτίζεται, στη ζωή με τις σμπαραλιασμένες αξίες που θερμαίνεται στο καζάνι του Διαβόλου; Δύσκολο κανείς να σπάσει τους μυστήριους κώδικες στη σημειολογία του Bresson. Εγώ απλά θα ήθελα να αναφερθώ σε δύο συνιστώσες της ταινίας, χωρίζοντας τη σε δύο μέρη.


Στο πρώτο μέρος παρακολουθούμε την κυκλοφορία ενός πλαστού χαρτονομίσματος, που μέσα από μια σειρά διαδοχικών μεταγγίσεων θα οδηγήσει έναν αθώο στη φυλακή. Ο αθώος έχει πέσει θύμα εις διπλούν. Πρώτον του κίβδηλου χαρτονομίσματος και δεύτερον μιας ψευδορκίας. Όμως αποδέχεται στωικά τη μοίρα του χωρίς καμία προσπάθεια υπεράσπισης. Άραγε αυτή η αποδοχή δηλώνει την μάταιη καταπολέμηση του αναπόφευκτου; Ή μήπως την κυριαρχία του "Κακού" εντός του θύματος, απ' τη στιγμή που ο τελευταίος αποδέχεται τον χρηματισμό; Και όλα αυτά τη στιγμή που η φιλοχρηματία παρουσιάζεται ως μια ασθένεια του πνεύματος, που παρά τις φιλάνθρωπες και ιδεαλιστικές στάσεις που διατυπώνει εγκλωβίζεται σε ένα απάνθρωπο και δαιμονισμένο σύμπαν.


Στο δεύτερο μέρος, γινόμαστε μάρτυρες μιας ακατανόητης φιλίας-σχέσης. Το θύμα βγαίνει απ' τη φυλακή, με όψη πλέον εγκληματία(καθώς οι έννοιες θύτης-θύμα αλληλομεταβάλλονται με επαναληπτικότητα). Και όμως, μια ηλικιωμένη κυρία, στον μαγνητισμό του πρώτου βλέμματος, θα προσφέρει απλόχερα στέγη και συμπόνοια. Στη συνέχεια, το λευκό κυριαρχεί. Παρά την κατά τ' άλλα σκουρόχρωμη απόχρωση της ταινίας. Και ανάμεσα στην καθολική αγριότητα παρεμβάλλονται μερικές ποιητικές σκηνές. Οι σχέσεις όμως μεταξύ της ηλικιωμένης και του αποφυλακισμένου θα οδηγήσουν σε μια αιμοσταγή ιστορία. Άραγε τι σημαίνει η αποδοχή και η βοήθεια απ' την πλευρά της ηλικιωμένης; Πρόκειται για τη συγχώρεση που ανταλλάσσει ένα εγκόσμιο τέλος για μια υπερκόσμια ανταμοιβή; Ή είναι η υπνωτισμένη ανταπόκριση στο κάλεσμα του "Κακού";
Βαθμολογία 9/10