Δευτέρα 8 Φεβρουαρίου 2010

Benny's Video


Σκηνοθεσία: Michael Haneke
Παραγωγής: Austria / Switzerland / 1992
Διάρκεια: 105'

Μια σύντομη περιπλάνηση στη φιλμογραφία του μεγάλου Αυστριακού στοχαστή αρκεί για να αντιληφθούμε πως ανά τον καιρό επαναλαμβάνει μια συγκεκριμένη θεματολογία στις διάφορες ταινίες που ποιεί. Το αγαπημένο θέμα του Michael Haneke είναι η βία. Η κληρονομική μεταφορά της στα ηλικιακά υποστρώματα, διαγράφοντας τέλειους κύκλους -δηλαδή χωρίς καμία απώλεια. Η βία το Haneke δεν είναι η εικονική αποτύπωση της σχέσης κάποιου αιτίου-αιτιατού. Όπως ας πούμε στο σινεμά των φαβέλων της Βραζιλίας, ή του καταπιεζόμενου υποανάπτυκτου κόσμου όπου η γέννηση της βίας είναι ευνόητη. Η βία στο σινεμά του Haneke τοποθετείται σε κοινωνίες αφθονίας. Κοινωνίες ολοκληρωμένες, με τα μέλη της ουσιαστικά να γνωρίζουν την πολυπόθητη εσωτερική πλήρωση. Στον υλικό παράδεισο που υπέδειξε ο Δυτικός κόσμος. Και αυτό -η σκιαγράφηση της βίας σε κοινωνίες αφθονίας- κάνει τον στοχασμό του Haneke αρχετυπικό. Παρουσιάζοντας μας διαρκώς μια απειλητική και άλυτα ερωτηματική βία. Τη βία στην πρωτόλεια της μορφή θα λέγαμε, που η γέννηση της δεν υπαγορεύεται από αιτιοκρατικούς μηχανισμούς. Και όμως αυτή η ταινία, το Benny's Video, λόγω της αναπτυγμένης(για τα standar του δημιουργού) πλοκής, αποτελεί για μένα ένα προσφιλές πάτημα για την αποκωδικοποίηση των κωδικών βίας του Haneke!


Η βία στο σινεμά του Haneke όπως είπαμε επαναλαμβάνεται και αναπαράγεται αυτούσια. Μεταφέρεται, διαγράφει τέλειους κύκλους, εντός των οποίων δεν υφίσταται καμία απώλεια. Αν εκκινήσουμε από την παραδοχή ότι ο ανθρώπινος βίος είναι ο φορέας και ο εκφραστής της βίας, τότε θα αντιληφτούμε ότι η, δίχως απώλειες, διαδρομή της οφείλεται στη δική μας ανεπάρκεια. Στη δική μας ανικανότητα να αποτελέσουμε υποκείμενα τριβής, και συνεπώς ελάττωσης της. Όλα μπορεί να συμβαίνουν εξ' επαφής, όπως εδώ ο Benny πυροβολεί το κορίτσι, όμως δεν υπάρχει καμία ανθρώπινη συναισθηματική επαφή. Ο Benny μοιάζει να μην επικοινωνεί με τον εαυτό του, ούτε με τους γύρω του. Εγκλωβισμένος σε μια ταυτολογική αφασία, όπως και κάθε άλλο υποκείμενο, που μοιάζει να 'χει απολέσει παντελώς τις εσωτερικές ανθρώπινες ιδιότητες του. Ο Haneke κατηγορεί άμεσα το ανθρώπινο είδος για την αέναη αναπαραγωγή της βίας και την μακροημέρευση της, καταλογίζοντας του την ανθρώπινη απουσία του.


Ως προς την επαλήθευση της εσωτερικής απουσίας, αριστουργηματικό τέχνασμα αποτελεί η χρήση της κινηματογραφικής μηχανής. Οι ήρωες του Benny's Video έχουν πάψει να έχουν ικανότητες όρασης, ενόρασης, διόρασης κλπ. Κοιτούν τον κόσμο αποκλειστικά μέσα από τα video. Ο Benny, λέει χαρακτηριστικά αυτή είναι η Θέα του κόσμου για την κινηματογραφημένη γειτονιά του. Λίγο αργότερα θα συνειδητοποιήσουμε ότι αντιλαμβάνεται την πράξη δολοφονίας μόνο όταν βλέπει τον κινηματογραφημένο του εαυτό να διαπράττει το έγκλημα. Έχει πάψει να είναι εαυτός, προσδιορίζεται αποκλειστικά από το κινηματογραφικό είδωλο του. Ενώ ο Haneke δε διστάζει να δώσει τεράστιο δραματουργικό βάρος στην κινηματογραφική μηχανή, συμβολίζοντας την ως όπλο. Το οπτικό πρίσμα μας ως όπλο διαιωνισμού της βίας. Μια έξυπνη αναφορά υπάρχει και στο βίαια Αμερικάνικη βιντεοσκόπηση. Οι άνθρωποι έχουν πάψει να είναι ολοκληρωμένες οντότητες. Είναι βιντεοσκοπιστές, απλοί καταγραφείς. Πάνω σε μονωτικές ταινίες, αυτές της μνήμης τους(βλέπε Cache) καταγράφουν φαινόμενα της ύλης. Ως καταγραφείς τα επαναλαμβάνουν αναπαράγοντας τα. Η καταγραφή δε δύναται να επιτελέσει διαγραφή. Όλος ο ανθρώπινος βίος γίνεται ένα στεγνό φαινόμενο της ύλης, ανάμεσα στα ήδη καταγεγραμμένα.

Ο άνθρωπος δε μπορεί να επιδράσει πάνω στα φαινόμενα της βίας. Είναι ένας απλός παρατηρητής. Απογράφος τους. Και επιβεβαιωτής τους, αφού η καταγραφή σημαίνει αναπαραγωγή. Ένα φαινόμενο της ύλης που αλληλεπιδρά με τον ευρύτερο υλικό κόσμο αναπόφευκτα συντελεί στην επιτέλεση ενός νέου φαινόμενου ύλης. Εδώ, η δολοφονία του κοριτσιού πυροδοτεί μια σειρά από γεγονότα. Η μητέρα παίρνει τον γιο σε ταξίδι στην Αίγυπτο, ούτως ώστε να βρίσκονται μακριά απ' τον τόπο του εγκλήματος. Και ο πατέρας, ως στυγερός χασάπης, καλείται να εξαφανίσει το πτώμα. Ένα συμβάν πυροδοτεί άλλα συμβάντα. Μεταθέτει το βάρος της πράξης σε άλλες πράξεις. Οι οποίες με τη σειρά τους μηδενίζουν και μετατοπίζουν το εσωτερικό βάρος αλήθειας μιας πράξης στην επιφάνεια άλλων πράξεων. Καταγράφουμε απλά ότι συμβαίνει, αφήνοντας το άθιχτο, και το αναπαράγουμε αναλλοίωτο έτσι που είναι σαν να μη συνέβη ποτέ.


Στην τελική σκηνή, η οποία αριστουργηματικά φιλτράρεται από της κάμερες ασφάλειας του Αστυνομικού σώματος, ο Haneke δε θα προβεί σε μια φτηνή τιμωρία των υπαίτιων ούτε στην αθώωση του ανήλικου. Εναντιώνεται αποφασιστικά σε μια κοινωνία που μετράει αθώους και ένοχους σύμφωνα με το υλικό περίγραμμα μιας πράξης. Αγνοώντας τα βαθύτερα, τα εσωτερικά. Αφήνοντας τα αναλλοίωτα χωρίς καμιά επίδραση. Καθιστώντας και εμάς τους ίδιους, σε βάθος χρόνου, τα υλικά περιγράμματα της σάρκας μας, απλούς καταγραφείς, φαινόμενα της ύλης ανάμεσα στον υλικό κόσμο που μας περιβάλλει, τον οποίο επαληθεύουμε δια της συγκατάθεσης και της επιλογής μας. Άλλωστε δεν είναι τυχαίο ότι παρενθετικά ο Haneke κινηματογραφεί με χειρουργική ακρίβεια δοσοληψίες χρήματος. Καταθέτοντας ολόκληρο το μηχανιστικό σύμπτωμα του Δυτικού κόσμου.


Το Benny's Video, είναι μία από τις πρώτες ταινίες του Haneke. Φέρει τη σφραγίδα του δημιουργικού του στίγματος. Με σταθερά πλάνα και μια λιτή μινιμαλιστική φόρμα. Η οποία απογειώνει δραματουργικά την αφήγηση, διασφαλίζοντας εξέχουσα βαρύτητα στους διάφορους συμβολισμούς. Ενδεικτικά μπορούμε να αναφέρουμε την εικόνα όπου ο μικρός σκουπίζει το γάλα, πανομοιότυπα με το αίμα. Η αφήγηση διατρέχεται σε δύο χώρους. Τα βίντεο του Haneke, μέσα στα οποία τοποθετούνται τα σπιντάτα βίντεο του Μπέννυ. Η φωτογραφία με χειρουργική ακρίβεια αποδομεί τη Βαβέλ της αστικής οικογένειας. Ενώ η θεματολογία στέκει οδυνηρά προφητική, και κατατοπιστική για την σταδιακή ανθρώπινη υποβάθμιση σε απλό φαινόμενο της ύλης.
Βαθμολογία 9,5/10

Υγ. Απολογούμαι στους αναγνώστες για το χάος που επικρατεί στο κείμενο. Μου είναι πάντοτε εξαιρετικά δύσκολο το να "αναμετρηθώ" μ' ένα film του Haneke.

7 σχόλια:

Johnny Panic είπε...

Κακώς απολογείσαι,αγαπητέ Kioy! Το κείμενο είναι πολύ αξιόλογο!

Για την ιστορία,να σημειώσω ότι το "Βίντεο του Μπένυ" αποτελεί το δεύτερο μέρος μιας άτυπης τριλογίας,μαζί με την "Έβδομη ήπειρο" και τις "71 συμπτώσεις",για την οποία έχει γράψει πολύ εμπεριστατωμένα η Σώτη Τριανταφύλλου.(εγώ βρήκα τα κείμενά της σ'ένα "τευχίδιο" του Φεστιβάλ Θεσσαλονίκης,αφιερωμένο στην πρώιμη περίοδο του αυστριακού σκηνοθέτη).Επίσης,να υπενθυμίσω ότι ο Μπένυ και ο πατέρας του συνυπάρχουν υποκριτικά και στο μεταγενέστερο "funny games".

Επί της ουσίας δεν έχω να προσθέσω πολλά στην παρουσίασή σου(ως συνήθως!),απλώς θέλω να τονίσω την ιδιοφυή χρήση της πολιτισμικά καθαγιασμένης κλασικής μουσικής.Χαρακτηριστικό παράδειγμα,η σκηνή της χορωδίας,με τα παρατεταγμένα αγγελικά πρόσωπα να άδουν θεάρεστα Μπαχ,ενώ τα λερά τους χέρια επιδίδονται από πίσω σε ύποπτες δοσοληψίες...Μια εικόνα θαρρώ βαθιά αλληγορική,χωρίς εύκολους συμβολισμούς.
Ακόμη,μου έκανε κι εμένα εξαιρετική εντύπωση αυτή η εναλλαγή ρυθμού και κινηματογραφικής αφήγησης Χάνεκε-Μπένυ.

Mike είπε...

Καταρχην φιλε μου, να πω κι εγω πως το κειμενο σου καθε αλλο παρα χαοτικο ειναι!

Η 2η μολις ταινια ενος εκ των σπουδαιοτερων δημιουργων του σημερα, μπορει καλιστα να χαρακτηριστει ως "ταινια δημιουργου" αφου διαθετει ολα τα στοιχεια του Αυστριακου σκηνοθετη και τα οποια πολυ σωστα και ολοκληρωμενα (μας) παρουσιαζεις kioy.

Προτεινεται φυσικα οπως και ολοκληρη η φιλμογραφια του Haneke (δεν εχω δει μοναχα την "Ωρα του Λυκου").

Καλο βραδυ.

theachilles είπε...

Επιδοκιμάζω και εγώ τον θαυμασμό ενός από τους ελάχιστους σκηνοθέτες-φιλοσόφους της εποχής μας. Να συμληρώσω στα όσα ωραία γράφεις, ότι στο Benny's Video έχουμε άλλο ένα κλασικό μοτίβο του Haneke, την αστική οικογένεια στη βασική της τριαδική δομή (όπως και στα Seventh Continent, Funny Games, Cache). Ο Αυστριακός ασκεί κριτική στο θεσμό που μέσα στον καλά προστατευόμενο χώρο της εγκυμονεί όλες τις παθογένειες του δυτικού κόσμου.

kioy είπε...

@Ετερώνυμος
Καλησπέρα φίλε μου. Πάντοτε οι νύξεις σου πυροδοτούν διάλογο. Αν το σκεφτείς πέραν της χαρισματικής εναλλαγής στην κινηματογραφική αφήγηση, υπάρχει και εναλλαγή στη σεναριακή αφήγηση(ναι κάπως αδόκιμο είναι αυτό). Αυτό που κάνει ο Haneke με το να παντρεύει στην ταινία του τόσο διαφορετικά αισθητικά κάδρα είναι πολύ τολμηρό, αντιακαδημαϊκό, και εν τέλει πολύ λειτουργικό. Πέραν των video του Benny και του Haneke(η νύχτα με τη μέρα) υπάρχουν και τα video της Αιγύπτου. Με χρώμα, πολύ χρώμα, και τελίως διαφορετική αισθητική! (Τρεις κινηματογραφικές αφηγήσεις λοιπόν).

Τώρα για το σεναριακό που έλεγα θα ήθελα αν εστιάσω στην αριστουργηματική σκηνή που αναφέρεις. Στοχαστικά με παρέπεμψε στο Χρήμα του Bresson. Ενώ κατά μήκος ολόκληρης της ταινίας μπορούμε να εντοπίσουμε ανάλογες σύντομες παρενθέσεις με δοσοληψίες χρήματος(π.χ. το πάρτυ) αντιπροσωπευτικές των θεμελίων μηχανιστικής ανοικοδόμησης του Δυτικού συμπλέγματος. Και αυτές οι σκηνές είναι φορείς μιας σχετικής σεναριακής αυτονομίας. Για αυτό μίλησα και για εναλλαγή στη σεναριακή αφήγηση!

υγ. Μάλλον πρέπει να αναζητήσω το "τευχίδιο"!

@Mike
Όπως τα λες!
Ο Haneke είναι πλέον ένας από τους σημαντικότερους σκηνοθέτες της γεννιάς του.
Για μένα είναι και τραυματικά επίκαιρος. Και έχει πού μεγάλη σημασία να τον ανακαλύψουμε(εννοώ συλλογικά) στον παρόν χρόνο.
Και όχι αργότερα, που πιθανόν να τοποθετηθεί σε μια απόσταση μουσειακού είδους.
Όπως έχει γίνει με πολλούς μεγάλους της 7ης!

Χαιρετώ!

@theachilles
Η τριαδική οικογένεια είναι απόλυτο σύμβολο στα χέρια του Haneke. Όπως το είπες!
Όπως και τα άλματα στις διάφορες ηλικιακές κατηγορίες που τελοιοποιούν τους αφορισμούς κληρονομικότητας-κυκλικότητας στον στοχασμό του!

φπφ είπε...

Είναι η ταινία του Χάνεκε που με έστειλε περισσότερο,
ίσως η κατάλληλη ταινία για την αποσαφήνιση διανοητικά, του κινηματογραφικόυ κόσμου του Αυστριακού δημιουργού, άρα θα λεγα οτι είναι η απόλυτη ταινία του Χάνεκε.
Από το να βλέπουμε το πόλεμο στη τηλεόραση και να τρώμε πατατάκια, μπαίνουμε πιο βαθιά και πιο ενεργητικά ως θεατές με το "Βίντεο του Μπένυ" στη διαδικασία του απο-ψυχισμού του σύγχρονου ατόμου, της αποστείρωσης, της απο-πνευματοποίησης, της αφασίας και μάλιστα με επίκεντρο εναν πιτσιρικά, ηλικία αναφορα στην έκρηξη του ενστίκτου, στην ανακάληψη της ζωής... ουσιαστικα εν τη γεννέση του εχουμε τη ''θανάτωση'' του σύγχρονου ανθρώπου.

ΠΑΝΟΣ είπε...

Πολύ ωραίο σχόλιο από τον "φπφ", είναι πάνω-κάτω και οι δικές μου σκέψεις για το φιλμ. Γιώργο, ειλικρινά με το κείμενό σου με έπιασε το κεφάλι μου :Ρ
Σε πειράζω.

kioy είπε...

@φπφ
Όπως ο φίλτατος Πάνος, απόλαυσα το εμβαθύ σχόλιο σου στην ανάγνωση της ταινίας...
"ουσιαστικα εν τη γεννέση του εχουμε τη ''θανάτωση'' του σύγχρονου ανθρώπου."
Του Δυτικού θα έλεγα εγώ. Μιας και όλα τα σκηνικά του Haneke είναι τοποθετημένα στην αστική οικογένεια της Δύσης.
Όπως το λες, εν τη γεννέση-θανάτωση. Καθώς ο πιτσιρικάς βρίσκεται σ' ένα στάδιο προοδευτικής απογαλάκτωσης ενστίκτων, και υπαρξιακής αποτελμάτωσης. Ουσιαστικά πρόκειται για ένα μηχανιστικό βραχυκύκλωμα. Εκ της κοινωνίας της ύλης προερχόμενο. Το μηχανιστικό της (παρα)μόρφωσης διακρίνεται και στη σύγκριση των σκηνών σκουπίσματος αίματος-γάλατος, όπου δε βλέπουμε καμία διαφορετική απόχρωση συναισθημάτων...
Λειτουργικότατο το τεχνοπλαίσιο(πχ φούρνος μικροκυμάτων) υπό το οποίο ο άνθρωπος λειτουργεί αποκλειστικά ως μια προέκταη του. Όπως φερειπείν το κινηματογραφικό είδωλο είναι μια προέκταση της μαγνητοταινίας!

@ΠΑΝΟΣ
Το κείμενο αποτελεί διαφημιστική εκστρατία της ασπιρίνης!