Τετάρτη 10 Ιουνίου 2009

Il deserto rosso


Σκηνοθεσία: Michelangelo Antonioni
Παραγωγής: Italy / France / 1964
Διάρκεια: 120'


Διασχίζοντας ολόκληρη τη φιλμογραφία του Michelangelo Antonioni, βρισκόμαστε διαρκώς αντιμέτωποι με το δίλημμα "υλισμός-ιδεαλισμός". Σε αυτή του την ταινία θα παρακολουθήσουμε τη μεγαλύτερη σύγκρουση μεταξύ των δύο φιλοσοφικών ρευμάτων, τουλάχιστον απ' όσα έχει δει ο γράφων.


Η κινηματογραφική δράση περιστρέφεται γύρω από ένα εργοστάσιο, το οποίο αποτελεί και την καρδιά του κινηματογραφικού χώρου. Η ασύστολη ρύπανση του περιβάλλοντος μας προμηνύει σε πρώτο επίπεδο έναν διαχρονικό οικολογικό προβληματισμό. Ο Antonioni ωστόσο δε θα εμμείνει εκεί. Κοιτώντας βαθύτερα, το εργοστάσιο, αλλά και η συσχέτιση των ανθρώπων με αυτό, μας παραπέμπει στο νεο-βιομηχανικό κόσμο, συμβολίζοντας το πέρασμα στον υλισμό. Η βιομηχανοποίηση, με την υπέρμετρη παραγωγή υλικών αγαθών και με τη διαμόρφωση ενός νέου τρόπου ζωής, αποτελεί και την έμπρακτη εφαρμογή του υλισμού στην κοινωνία. Τους ισχυρισμούς αυτούς βαραίνουν και οι φιλικές σχέσεις που διατηρούν όλοι οι ήρωες με τις βιομηχανικές δραστηριότητες. Δίνοντας τον εαυτό τους, μέσω της εργασιακής αφοσίωσης, στην παραγωγή ύλης. Από τους ήρωες εξαιρείται η πρωταγωνίστρια(Monica Vitti), η οποία περιφέρεται σε αυτόν το νέο κόσμο άνευ νοήματος. Το δικό της εργοστάσιο είναι η ψυχή, δηλαδή οι συντεταγμένες όπου νοείται ο ιδεαλισμός. Η Monica Vitti ενσαρκώνει μια βαρέως διαταραγμένη περσόνα, η οποία είναι ανυπόφορα τραυματισμένη από τα χτυπήματα του ξένου-υλικού κόσμου πάνω της.


H Monica Vitti παραμελείται διαρκώς από τον άντρα της, έναν πλούσιο εργοστασιάρχη. Αντίθετα, ένας φίλος του(Richard Harris), businessman και αυτός, μαγνητεύεται από τη διαφορετικότητα και κυρίως τη γοητεία της λαμπερής πρωταγωνίστριας. Μεταξύ τους υπάρχει μια έλξη, που θα ξεκλειδώσει ως ένα βαθμό τη Monica Vitti και θα παρακολουθήσουμε ορισμένα πολύ σημαντικά διαλεκτικά σημεία. Σε ένα εξ' αυτών θα μας γνωστοποιήσει τις προτροπές ενός γιατρού, που της διατύπωνε την αναγκαιότητα να αγαπήσει. Η Monica Vitti δε μπορεί να αγαπήσει! Δεν είναι η δική της ανικανότητα για αγάπη που της το απαγορεύει, αλλά η ανικανότητα του επιφανιακού-υλικού κόσμου να αφουγκραστεί την εσωτερικότητα της. Και μπορούμε να κατανοήσουμε το μέγεθος της τρικυμίας εντός της πρωταγωνίστριας, μόνο αν αναλογιστούμε πως το σημείο "Θέωσης" του ιδεαλισμού είναι η αγάπη. Στον υλισμό η αγάπη σημαίνει αυτο-απασχόληση. Στον ιδεαλισμό σημαίνει άνευ όρων παράδοση στην ολική διάσταση του πνευματικού χώρου. Υπό αυτές τις συνθήκες, η Monica Vitti βρίσκει μοναδικό σημείο επαφής στον ανήλικο γιο της. Ο οποίος παραμένει ακόμα πολύ μικρός για να αλλοιωθεί στις αρτηρίες του υφιστάμενου κόσμου. Αλλά ο Antonioni, με εμφανή ειρωνεία, δε θα διστάσει να προοικονομήσει το μέλλον του, σε μια σκηνή όπου κυριολεκτικά πνίγεται από κάθε λογής υλικά σκευάσματα-παιχνίδα, ενώ ο ίδιος βρίσκεται σε κατάσταση ύπνωσης.


Όπως προείπαμε η Monica Vitti είναι ανίκανη να αγαπήσει. Το αντίθετο της αγάπης είναι ο φόβος. Οι φόβοι δημιουργούν θεόρατα ρήγματα εντός της. Είναι αυτοί που καταβάλλουν την εύθραυστη εσωτερικότητά της. Θα παρακολουθήσουμε άλλον έναν σπουδαίο διάλογο μεταξύ της πρωταγωνίστριας και του Richard Harris στην προβλήτα ενός πλοιάριου. Εκεί η διαφορετική Monica διατυπώνει πως όταν φεύγει από κάπου, είναι αδύνατο να αποχωριστεί το οτιδήποτε. Τα πάντα είναι αναπόσπαστα συνδεδεμένα στον πνευματικό-ιδεαλιστικό χώρο, σε αντίθεση με τον υλικό. Στον υλικό χώρο τα πάντα είναι διαχωρισμένα. "Αν με τσιμπήσεις δε θα πονέσεις", λέει λίγο αργότερα σμπαραλιασμένη, τονίζοντας αυτή τη διακριτότητα που υπάρχει στον υλικό χώρο. Και έτσι, σε αυτόν τον νέο υλιστικό κόσμο, οι σχέσεις των ανθρώπων προκύπτουν αποκλειστικά ως αλληλεπίδραση της ύλης. Αφήνοντας το πνεύμα ανέγγιχτο. Και η πρωταγωνίστρια συντρίβεται διψώντας για αυτή την ανέφικτη εσωτερική επαφή.

Το "Il deserto rosso" αποτελεί την πρώτη χρωματιστή ταινία του Antonioni. Πολλοί ήταν αυτοί που τον κατηγόρησαν για υπέρμετρη ευαισθησία στις αποχρώσεις του κάδρου έναντι του δραματουργικού περιεχομένου. Κατά τη γνώμη μου αυτές οι κατηγορίες είναι ανυπόστατες. Το χρώμα κρατάει πρωταγωνιστικό ρόλο στη δραματουργία. Αυτό το μουντό χρώμα θανάσιμης σήψης, παράγωγο των εργοστασίων και της υλιστικής αλλοτρίωσης, δημιουργεί μια ασφυκτική ατμόσφαιρα που καταβάλλει ανά πάσα στιγμή το θεατή. Και μέσω του μηχανισμού της αντίθεσης, δίνει μια λυρική ομορφιά στη μοναδική φωτεινά φωτογραφημένη σεκάνς, όπου η Monica Vitti διηγείται ένα όνειρο της. Διότι σε αυτή την μουντή πραγματικότητα, μόνο το όνειρο και η φαντασία μπορούν να εξασφαλίσουν μια πιθαμή ελευθερίας. Με παρόμοιο τρόπο λειτουργεί και ο ήχος στην ταινία! Συνεχώς ακούμε απειλητικούς ήχους, σαν τα ουρλιαχτά ανθρώπινων ψυχών που ματώνουν στον απόηχο της νέας μηχανιστικής εποχής. Ήχοι που αποκτούν υπέρογκη υποβλητική δύναμη εντός του θεατή. Μόνο στο όνειρο μπορούμε να αισθανθούμε την καθαρτική απαλότητα μιας τρυφερής μελωδίας. Στο όνειρο όλα αγαπάνε...

Για να κλείσουμε, το "Il deserto rosso" αποτελεί μια από τις πιο δυσνόητες ταινίες του Ιταλού auteour! Καταπιάνεται πάλι με το αγαπημένο του θέματα της αλλοτρίωσης. Φωτογραφίζοντας το ερημωμένο, και ματωμένο πλέον, τοπίο της ανθρώπινης ψυχής.
Βαθμολογία 10/10

10 σχόλια:

Chris Z. είπε...

Ααααα, μαγεία....
Τόσο "όμορφη" ταινία..!!

Το συγκεκριμένο χρώμα δεν ήταν τυχαία επιλογη και φυσικά οι κατηγορίες είναι ανυπόστατες... Cocktail δραματοποιημένου ονείρου, αλλοιωμένης πραγματικότητας και διφορούμενου pazzle..
Αποδεσμευτικό όσο τίποτα...

theachilles είπε...

Μαζί με την Έκλειψη, η αγαπημένη μου ταινία του σπουδαίου Ιταλού. Κανένα άλλο χρώμα στην ιστορία του σινεμά δε συνέλαβε τόσο εύστοχα τη ζωή.

kioy είπε...

@Chris Z.

Αποδεσμευτικό και πολυερμηνεύσιμο! Ο Antonioni ζωγραφίζει...

@theachilles
Ναι, ναι! Έχουν τρομερή συναισθηματική δύναμη. ΆΛλωστε μιλάμε και για την ίδια χρονική περίοδο πάνω κάτω!

Rynocerose είπε...

Την ταινία δεν την έχω δει, αλλά αν κρίνω από τις εικόνες που έχεις αναρτήσει πρέπει να διαθέτει καταπληκτική φωτογραφία.

kioy είπε...

@rynocerose
Αν και είσαι πολύ καταλληλότερος να μιλήσεις για φωτογραφία, θεωρώ πως ο Antonioni στο συνδυασμό φωτογραφία-εικονοπλαστικές ικανότητες, είναι ασυναγώνιστος!

Την καλησπέρα μου!

ds είπε...

Λοιπόν, kioy, ήταν από τις λίγες ταινίες του Αντονιόνι που δεν είχα δει (η αγαπημένη μου παραμένει η L'Avventura και μετά το Επάγγελμα Ρεπόρτερ). Ήρθε όμως και η σειρά της και μόλις την είδα.

Τι να πω; Εκπληκτική! Συμφωνώ με την βαθμολογία σου πάνω-κάτω και με τα σχόλιά σου, αν και κάποια σημεία φαίνεται ότι τα αντιλαμβανόμαστε διαφορετικά. Πολλά είχα ακούσει για την ερμηνεία της Vitti, σίγουρα εξαιρετική (και υπερβολική ταυτόχρονα) αλλά είναι όντως η καλύτερη της καριέρας της;

Τέλος πάντων το σίγουρο είναι νομίζω ότι πρόκειται για αριστούργημα, πραγματικά μεγάλη ταινία.

Ετερώνυμος είπε...

Kioy,συμφωνώ απόλυτα με τη βαθμολογία σου.Η "Κόκκινη έρημος" είναι πράγματι ένα αριστούργημα! Ωστόσο,δεν είμαι σίγουρος ότι η ματιά του Αντονιόνι είναι τόσο καταγγελτική όσο την αντιλαμβάνεσαι.Μάλλον παρατηρεί με ψυχρό,κλινικό μάτι την πολιτισμική μεταβολή χωρίς να παίρνει θέση.Αν αναλογιστούμε ότι η εστίαση είναι υποκειμενική,καθότι βλέπουμε τον κόσμο αλλοιωμένο μέσα από την ταραγμένη συνείδηση της ηρωίδας,ίσως το πρόβλημα να έγκειται στη δική της αδυναμία να ενταχθεί σε αυτόν τον νέο κόσμο,που ήρθε να αντικαταστήσει τον παλιό,χωρίς να είναι κατ'ανάγκην χειρότερος ή καλύτερος.Η πρωταγωνίστρια υποφέρει,γιατί αρνείται πεισματικά την προσαρμογή.Η αλλοτρίωση και τα υπαρξιακά αδιέξοδα που αποτελούν κεντρικούς ιστούς στο δραματουργικό πλέγμα του Αντονιόνι,κατά τη γνώμη μου δεν είναι παράγωγα μιας συγκεκριμένης κοινωνικής δομής.Εξίσου ασφυκτική μοιάζει η ζωή για τους ήρωες στο βιομηχανικό κόσμο της "Κόκκινης ερήμου",όσο και στο αστικό τοπίο της "Νύχτας" ή στις ομιχλώδεις πεδιάδες του Πάδου στην "Κραυγή".Η κρίση δηλαδή είναι μάλλον ατομική,παρά συλλογική.Όσο για τη Τζουλιάνα,μένει να καταφέρει να κινείται μέσα στο εχθρικό περιβάλλον,όπως τα πουλιά που μάθανε να πετούν αποφεύγοντας τα χημικά αέρια...
ΥΓ:Παρά τις επί μέρους διαφωνίες μου,οφείλω να ομολογήσω ότι το κείμενό σου είναι εξαιρετικό! Σπάνια διαβάζει κανείς κείμενα που μπολιάζουν επιτυχώς την θεωρητική τεκμηρίωση με τις δονήσεις της προσωπικής ανάγνωσης και ευαισθησίας.Μπράβο!

kioy είπε...

@Dynx
Εγώ μόλις είδα το L' Avventoura. Προσωπικά δε μπορώ να το συγκρίνω ούτε με το L' Eclisse ούτε με την Έρημο. Αλλά το θεωρώ ένα μεγαλοιώδες έργο, διαφορετικό από αυτά της πρώτης περιόδου του μεγάλου ιταλού auteur. Και έναν σημαντικότατο προοιωνό για την συνέχεια. Θα επανέλθω εκτενέστερα για το L' Avventura με κριτική(θα προσπαθήσω μάλλον).

@Ετερώνυμος
Καλησπέρα... Συμφωνώ απόλυτα σε αυτό που γράφεις. Ο Antonioni επιλέγει πάντα τον ατομικό καμβά για να αναπτύξει θέματα όπως η αλλοτρίωση, τα συναισθήματα, τα ένστικτα(Αυτό). Βέβαια το άτομο πάντα ορίζεται με σημείο αναφοράς το σύνολο. Όπως και στο La notte ας πούμε, που νομίζω είναι το ηχηρότερο παράδειγμα, με την αφήγηση να περιστρέφεται (και) γύρω από την κοσμική ζωή του συγγραφέα.

Προσωπικά εδώ νομίζω ότι ο Antonioni παίρνει θέση. Γιατί εντοπίζω κάποιες υπέρ ενδείξεις, που νομίζω μας έχει παραθέσει, για τον τσαλακωμένο ψυχισμό της Vitti. Καθώς επίσης εστιάζοντας και στο παιδί ως ήρωα! Βέβαια ότι γράφω εδώ, και οπουδήποτε αλλού, δεν είναι παρά η αντανάκλαση της προσωπικής μου ανάγνωσης. Η οποία είναι πάντα υποκειμενική(όπως και κάθε ανάγνωση θα έλεγα), ρευστή, ευμετάβλητη και εννίοτε επιπόλαια. Αλλά ωστόσο, με όποιο χαρακτηρισμό και αν απέδιδες στην προαναφερθέν ανάγνωση, εγώ βλέπω τη συγγραφή(ή την όποια προσπάθεια τέλος πάντων) ως την διαδικασία αποτύπωσης των ιχνών που αφέθηκαν-μόλυναν τον εκάστοτε αναγνώστη.

Καλό βράδυ και στους δυο σας!

Ετερώνυμος είπε...

Μα φυσικά! Κάθε κείμενο έχει την αξία της προσωπικής ματιάς του γράφοντος.Πόσο μάλλον όταν έχουμε να κάνουμε με έργα τόσο σύνθετα και "ανοιχτά" όσο αυτά του Αντονιόνι.
Σχετικά με το παιδί,το ότι παίζει με παιχνίδια "νέας τεχνολογίας" όπως το ρομπότ,ίσως να αποτελεί θετική ένδειξη.(Λαμβάνοντας υπ'όψιν και την ευνοϊκη στάση του σκηνοθέτη ως πολίτη απέναντι στην εξέλιξη της τεχνολογίας-νομίζω κάτι λέει σχετικά μ'αυτό σε μια συνέντευξή του στο Γκοντάρ).
Σίγουρα υπάρχει μια κριτική διάθεση της νέας τάξης πραγμάτων(π.χ. η σκηνή με του παρ'ολίγον οργίου που καταλήγει σε καταστροφική μανία),αλλά αυτή ισορροπείται με πλάνα βιομηχανικών τοπίων εξαίσιας ομορφιάς! Παρελκόμενο του μόνιμου αισθητισμού που κυνηγάει τον Αντονιόνι ή σκόπιμη ανάδειξη της ωραιότητας του "τεχνητού";
ΥΓ:Η ανάγνωσή σου μόνο επιπόλαια δε μου φάνηκε...

Ανώνυμος είπε...

Ταινια φτιαγμενη απο το υλικο που φτιαχνονται τα Αριστουργηματα!