Il deserto rosso

Σκηνοθεσία: Michelangelo Antonioni
Παραγωγής: Italy / France / 1964
Διάρκεια: 120'

Διασχίζοντας ολόκληρη τη φιλμογραφία του Michelangelo Antonioni, βρισκόμαστε διαρκώς αντιμέτωποι με το δίλημμα "υλισμός-ιδεαλισμός". Σε αυτή του την ταινία θα παρακολουθήσουμε τη μεγαλύτερη σύγκρουση μεταξύ των δύο φιλοσοφικών ρευμάτων, τουλάχιστον απ' όσα έχει δει ο γράφων.


Η κινηματογραφική δράση περιστρέφεται γύρω από ένα εργοστάσιο, το οποίο αποτελεί και την καρδιά του κινηματογραφικού χώρου. Η ασύστολη ρύπανση του περιβάλλοντος μας προμηνύει σε πρώτο επίπεδο έναν διαχρονικό οικολογικό προβληματισμό. Ο Antonioni ωστόσο δε θα εμμείνει εκεί. Κοιτώντας βαθύτερα, το εργοστάσιο, αλλά και η συσχέτιση των ανθρώπων με αυτό, μας παραπέμπει στο νεο-βιομηχανικό κόσμο, συμβολίζοντας το πέρασμα στον υλισμό. Η βιομηχανοποίηση, με την υπέρμετρη παραγωγή υλικών αγαθών και με τη διαμόρφωση ενός νέου τρόπου ζωής, αποτελεί και την έμπρακτη εφαρμογή του υλισμού στην κοινωνία. Τους ισχυρισμούς αυτούς βαραίνουν και οι φιλικές σχέσεις που διατηρούν όλοι οι ήρωες με τις βιομηχανικές δραστηριότητες. Δίνοντας τον εαυτό τους, μέσω της εργασιακής αφοσίωσης, στην παραγωγή ύλης. Από τους ήρωες εξαιρείται η πρωταγωνίστρια(Monica Vitti), η οποία περιφέρεται σε αυτόν το νέο κόσμο άνευ νοήματος. Το δικό της εργοστάσιο είναι η ψυχή, δηλαδή οι συντεταγμένες όπου νοείται ο ιδεαλισμός. Η Monica Vitti ενσαρκώνει μια βαρέως διαταραγμένη περσόνα, η οποία είναι ανυπόφορα τραυματισμένη από τα χτυπήματα του ξένου-υλικού κόσμου πάνω της.


H Monica Vitti παραμελείται διαρκώς από τον άντρα της, έναν πλούσιο εργοστασιάρχη. Αντίθετα, ένας φίλος του(Richard Harris), businessman και αυτός, μαγνητεύεται από τη διαφορετικότητα και κυρίως τη γοητεία της λαμπερής πρωταγωνίστριας. Μεταξύ τους υπάρχει μια έλξη, που θα ξεκλειδώσει ως ένα βαθμό τη Monica Vitti και θα παρακολουθήσουμε ορισμένα πολύ σημαντικά διαλεκτικά σημεία. Σε ένα εξ' αυτών θα μας γνωστοποιήσει τις προτροπές ενός γιατρού, που της διατύπωνε την αναγκαιότητα να αγαπήσει. Η Monica Vitti δε μπορεί να αγαπήσει! Δεν είναι η δική της ανικανότητα για αγάπη που της το απαγορεύει, αλλά η ανικανότητα του επιφανιακού-υλικού κόσμου να αφουγκραστεί την εσωτερικότητα της. Και μπορούμε να κατανοήσουμε το μέγεθος της τρικυμίας εντός της πρωταγωνίστριας, μόνο αν αναλογιστούμε πως το σημείο "Θέωσης" του ιδεαλισμού είναι η αγάπη. Στον υλισμό η αγάπη σημαίνει αυτο-απασχόληση. Στον ιδεαλισμό σημαίνει άνευ όρων παράδοση στην ολική διάσταση του πνευματικού χώρου. Υπό αυτές τις συνθήκες, η Monica Vitti βρίσκει μοναδικό σημείο επαφής στον ανήλικο γιο της. Ο οποίος παραμένει ακόμα πολύ μικρός για να αλλοιωθεί στις αρτηρίες του υφιστάμενου κόσμου. Αλλά ο Antonioni, με εμφανή ειρωνεία, δε θα διστάσει να προοικονομήσει το μέλλον του, σε μια σκηνή όπου κυριολεκτικά πνίγεται από κάθε λογής υλικά σκευάσματα-παιχνίδα, ενώ ο ίδιος βρίσκεται σε κατάσταση ύπνωσης.


Όπως προείπαμε η Monica Vitti είναι ανίκανη να αγαπήσει. Το αντίθετο της αγάπης είναι ο φόβος. Οι φόβοι δημιουργούν θεόρατα ρήγματα εντός της. Είναι αυτοί που καταβάλλουν την εύθραυστη εσωτερικότητά της. Θα παρακολουθήσουμε άλλον έναν σπουδαίο διάλογο μεταξύ της πρωταγωνίστριας και του Richard Harris στην προβλήτα ενός πλοιάριου. Εκεί η διαφορετική Monica διατυπώνει πως όταν φεύγει από κάπου, είναι αδύνατο να αποχωριστεί το οτιδήποτε. Τα πάντα είναι αναπόσπαστα συνδεδεμένα στον πνευματικό-ιδεαλιστικό χώρο, σε αντίθεση με τον υλικό. Στον υλικό χώρο τα πάντα είναι διαχωρισμένα. "Αν με τσιμπήσεις δε θα πονέσεις", λέει λίγο αργότερα σμπαραλιασμένη, τονίζοντας αυτή τη διακριτότητα που υπάρχει στον υλικό χώρο. Και έτσι, σε αυτόν τον νέο υλιστικό κόσμο, οι σχέσεις των ανθρώπων προκύπτουν αποκλειστικά ως αλληλεπίδραση της ύλης. Αφήνοντας το πνεύμα ανέγγιχτο. Και η πρωταγωνίστρια συντρίβεται διψώντας για αυτή την ανέφικτη εσωτερική επαφή.

Το "Il deserto rosso" αποτελεί την πρώτη χρωματιστή ταινία του Antonioni. Πολλοί ήταν αυτοί που τον κατηγόρησαν για υπέρμετρη ευαισθησία στις αποχρώσεις του κάδρου έναντι του δραματουργικού περιεχομένου. Κατά τη γνώμη μου αυτές οι κατηγορίες είναι ανυπόστατες. Το χρώμα κρατάει πρωταγωνιστικό ρόλο στη δραματουργία. Αυτό το μουντό χρώμα θανάσιμης σήψης, παράγωγο των εργοστασίων και της υλιστικής αλλοτρίωσης, δημιουργεί μια ασφυκτική ατμόσφαιρα που καταβάλλει ανά πάσα στιγμή το θεατή. Και μέσω του μηχανισμού της αντίθεσης, δίνει μια λυρική ομορφιά στη μοναδική φωτεινά φωτογραφημένη σεκάνς, όπου η Monica Vitti διηγείται ένα όνειρο της. Διότι σε αυτή την μουντή πραγματικότητα, μόνο το όνειρο και η φαντασία μπορούν να εξασφαλίσουν μια πιθαμή ελευθερίας. Με παρόμοιο τρόπο λειτουργεί και ο ήχος στην ταινία! Συνεχώς ακούμε απειλητικούς ήχους, σαν τα ουρλιαχτά ανθρώπινων ψυχών που ματώνουν στον απόηχο της νέας μηχανιστικής εποχής. Ήχοι που αποκτούν υπέρογκη υποβλητική δύναμη εντός του θεατή. Μόνο στο όνειρο μπορούμε να αισθανθούμε την καθαρτική απαλότητα μιας τρυφερής μελωδίας. Στο όνειρο όλα αγαπάνε...

Για να κλείσουμε, το "Il deserto rosso" αποτελεί μια από τις πιο δυσνόητες ταινίες του Ιταλού auteour! Καταπιάνεται πάλι με το αγαπημένο του θέματα της αλλοτρίωσης. Φωτογραφίζοντας το ερημωμένο, και ματωμένο πλέον, τοπίο της ανθρώπινης ψυχής.
Βαθμολογία 10/10