A Serious Man

Σκηνοθεσία: Ethan Coen-Joel Coen
Παραγωγής: USA / UK / France / 2009
Διάρκεια: 105'

Το "A Serious Man" είναι η νέα ταινία των δαιμόνιων αδερφών Coen. Παίρνει τη σκυτάλη απ' το Burn After Reading, με το οποίο μπορεί να μη συγγενεύει δραματουργικά, όμως συγγενεύει θεματικά, και με πιτσιλιές, ή καλύτερα θάλασσες, μαύρου χιούμορ διατυπώνει μια ξέφρενη σάτιρα πάνω στην ανθρώπινη τραγωδία, ή καλύτερα την ανθρώπινη τραγικότητα. Η συνέχεια του κειμένου δεν θα αποδομήσει την ταινία ως μια κατακραυγή στο Εβραϊκό lobby, αλλά ούτε και ως μια αλληγορία του Ιώβ. Άλλωστε όλα τα παραπάνω είναι ήλιου φαεινότερα και Τύπου πολυειπωμένα. Η συνέχεια του κειμένου θα αποτολμήσει να αποδομήσει την ταινία σ' ένα ευθέως σύγχρονο πλαίσιο.


Ο σοβαρός άνθρωπος του τίτλου: λέγομαι Larry(Michael Stuhlbarg). Λέγομαι και όλα μου παν ανάποδα! Η γυναίκα μου θέλει διαζύγιο. Είμαι πατέρας, λέγεμαι υπάλληλο των παιδιών μου. Δημόσιας υπηρεσίας, για να υπάρχει και απροσωπία, να μην ξεχνιόμαστε. Ο αδερφός μου με καβαλάει, κάποιον πρέπει να καβαλήσει κι αυτός. Αφού τον καβαλάει η (σοβαρή) ζωή. Ο γείτονας με κλέβει. Οι ραβίνοι, οι γκουρού μου, μου λεν ασυναρτησίες. Διδάσκω φυσική. Με λαδώνουν. Αλλά εγώ είμαι τίμιος. Και είμαι σκασμένος, μα γιατί μου συμβαίνουν όλα αυτά; Οι Coen ωστόσο καθόλου δεν συμπονούν τον άτυχο ήρωα τους, ούτε συμπάσχουν. Εδώ που τα λέμε δεν είναι και τόσο άτυχος. Απλά είναι σοβαρός. Και οι σοβαροί τιμωρούνται από έναν κόσμο που καμία σχέση δεν έχει με εκείνον τον "σοβαρό"(εδώ γελάμε) που επινόησαν.


Η σκηνοθεσία των Coen αγγίζει το άκρο της αποστασιοποίησης. Βέβαια εδώ η αποστασιοποίηση, που τη συναντάμε σε ολόκληρη τη φιλμογραφία των Coen, δεν πηγάζει από κάποια αισθητική επιλογή. Αλλά απ' το εκ διαμέτρου αντίθετο της φύσης των ίδιων των Coen με τη θεματολογία που πραγματεύονται. Η μέρα με τη νύχτα. Για να μιλάμε φωτογραφικά, το αρνητικό τους. Αν αυτή η αποστασιοποίηση πότιζε τον τίτλο, η ταινία κάλλιστα θα μπορούσε να λεγόταν "Εσείς οι σοβαροί". Γιατί οι αποστασιοποιημένοι Coen δεν είναι καθόλου σοβαροί. Είναι καλλιτέχνες, και αυτό τους δίνει απευθείας το προνομιούχο εξιτήριο απ' τον γελοίο κόσμο, μαθηματικής χυδαιότητας, των σοβαρών.


Αλλά ας επιστρέψουμε στον ήρωα μας. Τον Larry. Κάποια στιγμή ακούγεται: "Τα μαθηματικά είναι η Τέχνη του εφικτού". Και δεν υπάρχει καλύτερη παρομοίωση του "σοβαρού κόσμου" με μια παράσταση μαθηματική. Οι δομές, οι λειτουργικοί μηχανισμοί και ο,τι τον περιγράφει είναι αυστηρώς ορισμένο, προκαθορισμένο και προδιαγραμμένο με μια απόλυτη γραφειοκρατική ακρίβεια. Κάθε άτομο αποτελεί και ένα σύμβολο, μια παράμετρος αυτής της απόλυτης και γιγάντιας μαθηματικής παράστασης. Και κάθε παράμετρος έχει σαφώς προκαθορισμένες ιδιότητες. Νομοτελειακές. Ο σύζυγος έχει συγκεκριμένες αρμοδιότητες. Ο πατέρας επίσης. Ο δικηγόρος. Ο ραβίνος. Ο αδερφός. Η οικογένεια. Και ούτε καθ' εξής. Όλα προκαθορισμένα και προδιαγεγραμμένα. Έτσι και ο Larry, ως μεταβλητή της παράστασης, έχει συγκεκριμένες αρμοδιότητες και ένα συγκεκριμένο πεδίο ορισμού. Δεν μπορεί να επιδράσει στη ζωή του. Μένει αμέτοχος στο γάμο του. Στην επαγγελματική του καριέρα. Είναι απλά μια μεταβλητή, δίχως βούληση. Μόνο που τα ορισμένα συστήματα, στα πλαίσια του επινοήματος, είναι καταδικασμένα να εξελίσσονται σε ταινία καταστροφής. Καθώς οι καθορισμένοι κανόνες της ανθρώπινης βλακείας, που είναι πολυειπωμένοι στο σινεμά των Coen, καταρρίπτονται από μια ζωή που δε γνωρίζει καλούπια. Μια ζωή ελεύθερη, που αναπνέει θέτοντας διαρκώς νέα ερωτήματα.


Ο σύγχρονος άνθρωπος λοιπόν, ως μεταβλητή μιας παράστασης, είναι αμέτοχος στο έργο της ζωής του. Ακολουθεί κατά βήμα την προδιαγεγραμμένη συνταγή. Το πνεύμα είναι νεκρό. Για την ακρίβεια παράλυτο. Και σερνόμενο στα τάρταρα αναζητά πατερίτσες σε εξωτερικά αποκούμπια. Τέτοια είναι οι ραβίνοι. Θα μπορούσαν τη θέση τους να πάρουν ψυχίατροι, ιερείς, και κάθε λογής άλλος θεσμικός, ή μη, συμβουλάτορας. Ακόμα και το πνεύμα εγκλωβίζεται στα (θρησκευτικά) όρια της τελετουργίας. Σ' αυτόν τον δύσκαμπτο κόσμο, η μεγαλύτερη απειλή είναι η αμφιβολία. Η ερώτηση. Και κυρίως η αμφισβήτηση. Η μεταβλητή, όπως και στα μαθηματικά, επιζητεί αδιάκοπα για την εύρεση μιας λύσης. Τερματικής και εφησυχαστικής. Η παράνοια γίνεται πιεστικός εραστής, καθώς οι απαντήσεις δε δίνονται. Η αμφισβήτηση, η άλυτη ερώτηση, συνιστά τον μέγιστο εφιάλτη. Και το μεγαλύτερο σφάλμα αυτού του κόσμου, ω τεράστιο σφάλμα, είναι ότι προϋποθέτει την ύπαρξη ως το αποτέλεσμα, ή καλύτερα το συνονθύλευμα, των επιμέρους απαντήσεων. Μόνο που αυτός ο κόσμος δε χτίστηκε πάνω σε απαντήσεις. Είναι η αμφισβήτηση, η ερώτηση και η αμφιβολία τα θεμελιώδη συστατικά του. Η Τέχνη θέτει ερωτήματα. Δε δίνει (σχεδόν) ποτέ απαντήσεις. Έτσι και το A Serious Man των Coen. Που σκάνε στα γέλια με την επιτυχημένη "σοβαρότητα" των ηρώων τους.

Are you Serious? Περαστικά σου...
Βαθμολογία 8/10