Σκηνοθεσία: Robert Bresson
Παραγωγής: France / 1959
Διάρκεια: 75'
Ο Robert Bresson θεωρείται από τους μεγαλύτερους καινοτόμους της 7ης Τέχνης. Ταγμένος στο καλλιτεχνικό του όραμα, δίχως τον παραμικρό συμβιβασμό. Γεγονός που ξενίζει ακόμα και σήμερα όσους έχουν γαλουχηθεί στις παραδοσιακές αφηγηματικές μεθόδους του σινεμά! Όμως τι ακριβώς συνθέτει το προσωπικό σινεμά του Bresson; Το σινεμά του λοιπόν μοιάζει να παράγεται από μια υπερδομημένη θρησκευτική ιεροτελεστία. Με την ακρότητα και την τελειομανία του σχολαστικισμού να είναι εμφανής σε κάθε ταινία. Αρετή και κύριο ταυτοτικό στοιχείο θεωρείται ο μινιμαλισμός, αλλά και η αποφυγή κάθε υπερβολής και αισθητικής επιτήδευσης. Μπορεί να έχουμε ακούσει πολλάκις τον όρο μινιμαλιστικός κινηματογράφος. Αλλά αυτός ο όρος στα χέρια του Bresson αποκτάει άλλο νόημα. Ο μινιμαλισμός εδώ λοιπόν θα μπορούσε να συμπυκνωθεί στην εξής διατύπωση: "Ένα λευκό χαρτί μπορεί να πει περισσότερα από χιλιάδες πυκνογραμμένες σελίδες. Γιατί το λευκό, το άγραφο, είναι ελεύθερο να γραφτεί από το πολυμορφικό μελάνι του δέκτη. Το μελάνι που δεν περιορίζεται απλά στο χώρο της λευκής σελίδας. Αλλά που εκτείνεται στην απεραντοσύνη του άγραφου, του άκτιστου και του απροσδιόριστου". Και είναι απορίας άξιο πως επιτυγχάνει αυτόν τον μινιμαλισμό ο Bresson. Κινηματογράφος για αυτόν είναι μόνο εικόνα και ήχος. Ο τελευταίος μάλιστα περιορισμένος. Χρησιμοποιεί κυρίως γκρο πλαν. Εστιάζει σε σημεία εκτός κάδρου. Ή κινηματογραφεί τα λεγόμενα ανορθόδοξα κάδρα, καθώς αυτά μπορεί να γεμίζονται με πρωτοφανή αντικείμενα-πρόσωπα. Η αφήγηση δεν ακολουθεί ευθύγραμμες οδούς. Αντίθετα, σε αυτή λειτουργούν παρενθετικά, κυρίως φιλοσοφικοί στοχασμοί. Ο Bresson χρησιμοποιεί ηθοποιούς-μοντέλα μιας χρήσης. Καθώς δεν επιθυμεί ο θεατής να αναγνωρίζει στα ερμηνευτικά πρόσωπα οποιαδήποτε προγενέστερη εμπειρία του. Λίγο πολύ, πάνω σε αυτές τις αρχές κινηματογραφήθηκε και ο "Πορτοφολάς". Ίσως η πιο διάσημη κινηματογραφική "νουβέλα" του Γάλλου σκηνοθέτη!
Ας πούμε για την υπόθεση μερικά πράγματα. Θα παρακολουθήσουμε το πάθος του Μισέλ, ενός νεαρού, για τη ληστεία πορτοφολιών. Αυτό το χόμπι ξεκινάει από την ανάγκη εύρεσης χρημάτων, για να καταλήξει ως ένας τρόπος έκφρασης. Κάτι σαν Τέχνη! Για αυτόν η ληστεία πορτοφολιών είναι ένας τρόπος απόδειξης συνειδησιακής και πνευματικής ανωτερότητας. Όχι τόσο έναντι των θυμάτων, αλλά έναντι του νόμου. Είναι μια προσωπική υπόθεση του Μισέλ απέναντι στο σύστημα, κάτι ανάλογο με αυτό που ενσάρκωσε αργότερα ο Steve McQueen στο The Thomas Crown Affair. Ο Μισέλ έχει ως αυτοσκοπό την τελειοποίηση της Τέχνης του, υποβαθμίζοντας και καταπνίγοντας διαρκώς τα συναισθήματα του. Στην αντίπερα όχθη βρίσκεται η Jeanne. Η εν δυνάμη γυναίκα της ζωής του. Μόνο που αυτή είναι το υπόδειγμα του νομοταγή πολίτη. Η ένωση των δύο ετερωνύμων είναι αυτή που θα υποβοηθήσει τον Bresson να πραγματοποιήσει μια θρησκευτική αλληγορία στην κορύφωση του έργου, απορρίπτοντας τελικά το νόμο, ως απλό ρυθμιστικό εργαλείο της κοινωνίας.
Δεν ξέρω αν θα είχε νόημα να ρίξουμε μια κριτική ματιά στα σκαριά αυτού του αριστουργήματος. Ο Bresson τα αφήνει όλα τόσο λευκά, καταδικάζοντας όποιον αναλυτή ως έναν κριτικά φλύαρο αναγνώστη. Δε θα μας αποκαλυπτεί σε καμία στιγμή για παράδειγμα η θέση του σκηνοθέτη απέναντι στην εργασία, ούτε για την κλεψιά, αλλά ούτε για την υπέρβαση του νόμου. Και δε θα μας δοθούν ούτε εκείνα τα (απαραίτητα) πατήματα, για να απομακρυνθούμε μόνοι μας από τον νατουραλισμό της εικόνας. Κάθε καρέ εμπεριέχει δεκάδες αμφιμονοσήμαντα παρακλάδια, στα οποία μπορείς να βρεθείς με την ακρίνεια του εξωπραγματικού.
Θα ήθελα να σταθώ λίγο και στην οπτικοποίηση της δράσης του Μισέλ. Από πολλούς ίσως χαρακτηριστεί υπερβολική. Ωστόσο δεν είναι. Ο επαναληπτικός τρόπος που τα δάχτυλα χορεύουν πάνω στα ξένα πορτοφόλια, οι μοναδικές κομπίνες και οι τρόποι υλοποίησης της απάτης είναι μοναδικοί, και λειτουργούν δίνοντας απερίγραπτο ρυθμό στην αφήγηση. Αποφεύγοντας περίτεχνα και την στιλιστική επιτήδευση. Θα λέγαμε πως όλη αυτή η οπτικοποιήση λειτουργεί όπως ακριβώς λειτουργεί η χορογραφία στο μιούζικαλ.
Για να κλείσω, νομίζω πως το σινεμά του Bresson είναι μια από τις αποδείξεις των άπειρων δυνατοτήτων της κινηματογραφικής Τέχνης.
Βαθμολογία 9/10
7 σχόλια:
Kioy,δε σε προλαβαίνω! Είσαι παραγωγικότατος!Ευτυχώς η υψηλή συχνότητα των αναρτήσεων δε συνοδεύεται από τα συνήθη νοσήματα της προχειρότητας και της διεκπεραιωτικής ευκολίας.
Όποτε επιχειρώ να πω κάτι για τον Bresson,αισθάνομαι αμηχανία,καθώς η ιδιάζουσα κινηματογραφική εμπειρία
που προσφέρει στον θεατή κατοικεί σ'ένα χώρο πέρα από τις λέξεις.
Η "γραφή" του(όπως προσδιοριζε ο ίδιος τη φιλμική του δημιουργία)είναι τόσο λιτή,απογυμνωμένη,στεγνή,καθαρή που στοιχειοθετεί μια νέα γλώσσα,ορίζοντας το σινεμά ως τέχνη μοναδική κι αυτόνομη.
Στον "πορτοφολά",όπως και σε άλλα έργα του,μου έκανε εντύπωση αυτή η αποϊστορικοποίηση των χαρακτήρων.Οι ήρωες του Bresson μοιάζουν μορφές που κινούνται πέρα από χρονοχωρικούς περιορισμούς,επίσης ο ψυχισμός τους δεν υπάγεται στις λογικοφανείς κατηγοριοποιήσεις της αιτιοκρατίας όπως αυτή διαμορφώθηκε και στεγανοποιήθηκε από μεγάλο μέρος της λογοτεχνίας,χωρίς όμως αυτή η "έλλειψη" να τους καθιστά χάρτινους(κάτι που πολύ συχνά συμβαίνει σε ήρωες π.χ. του Αγγελόπουλου)
Δίχως την κληρονομιά αυτού του Γάλλου,θα τολμούσε άραγε ο Haneke να εξαφανίσει τη μουσική επένδυση από την φιλμογραφία του;
Ομολογώ βέβαια ότι η απουσία κάθε ερμηνείας από πλευράς των ηθοποιών είναι κάτι που ακόμα με ξενίζει,το βρίσκω μεν παράλογο,αλλά ταυτόχρονα λογικό και φυσικό μέσα στο προσωπικό σύμπαν του δημιουργού.
Την ίδια αμηχανία αισθάνομαι και εγώ. Για αυτό και δεν προχώρησα σε μια βαθύτερη κριτική ανάλυση της ταινίας...
Όσο για τους ήρωες, δε καταλαβαίνω το παράδειγμα με τον Αγγελόπουλο είναι η αλήθεια. Ναι οι ήρωες του Bresson είναι μοναδικοί. Δε μοιάζουν να υπάγονται στα λογικοφανή αιτιοκρατικά κριτήρια όπως λές, αλλά αντιθέτως κυλάνε πάνω στις ράγες του ασυνείδητου τις περισσότερες φορές. Η ενσαρκώνουν μια βαθύτερη συμβολική. Ή όχι συμβολική, δεν είναι η κατάλλλη λέξη για τη γλώσσα του Bresson. Ενσαρκώνουν μια ευρύτερη "φιλοσοφία" που είναι διαρκώς πολυ-ερμηνεύσιμη.
Και βέβαια το cinema του Haneke έχει τις επιρροές από τον Bresson. Ωστόσο δύσκολα μπορώ να χωνέψω τον όρο παρθενογέννεση στο σινεμά και οπουδήποτε αλλού(χωρίς να είμαι απόλυτος). Και ο Bresson είχε τις δικές του επιρροές. Νομίζω όμως πως ο καuένας καλλιτέχνης(πόσο μάλλον οι auteurs) δεν "κλέβουν" τους συνάδελφους τους. Οι ίδιοι κινούμενοι σε μια υπαρκτη πραγματικότητα διαμορφώνονται από τα ανάλογα ερεθίσματα με τα οποία αλληλεπιδούν. Το καθένα απ' τα οποία έχει ξεχωριστό και μοναδικό βάρος στον καθένα. Το αποτέλεσμα αυτής της διαμόρφωσης, είναι η γλώσσα ενός καλλιτέχνη (είτε όσον αφορά το στοχασμό, είτε την αισθητική, είτε οποιοδήποτε κομμάτι) να είναι φορέας εκείνων των συστατικών που ενέχουν μεγαλύτερο βάρος στη διαμόρφωση της προσωπικότητας του. Δε μπορώ να δω δλδ σε καμία περίπτωση μια ταινία του Ηaneke ως καρικατούρα του Bresson. Γιατί και ο πρώτος έχει το δικό του καλλιτεχνικό ύφος!
Είναι σωστά αυτά που λες,το σχόλιο για τον Haneke δεν διατυπώθηκε από μέρους μου ως έμμεση μομφή για μιμητισμό.(άλλωστε ο Αυστριακός συγκαταλέγεται στους πιο αγαπημένους μου σύγχρονους σκηνοθέτες)
Το μοντάζ διαφέρει πολύ,η θεματική επίσης,και η ιδιότυπη μεταφυσική του Bresson έχει δώσει τη θέση της σε μια παγερή σιωπή.
Φυσικά κάθε δημιουργός διαμορφώνεται συνθέτοντας τις επιρροές προγενέστερων ομοτεχνων του,τις οποίες μπολιάζει στην προσωπική του ιδιοσυστασία.
Η σύγκριση με τον Αγγελόπουλο έγινε ως εξής...Ενώ ο Bresson καταφέρνει να δημιουργεί ήρωες που ακροβατούν θαυμάσια σαν ένθεοι σκοινοβάτες ανάμεσα στον απτό ρεαλισμό και στον αφηρημένο χώρο της Ιδέας,ο Αγγελόπουλος συχνά φτιάχνει ήρωες σχηματικούς,χωρίς σάρκα και ωστά,που απορροφώνται από την Ιδέα.Δηλαδή ο Bresson έχει καταφέρει να μας δείξει ανθρώπους που αγγίζουν τη σφαίρα του υπερβατικού,χωρίς να χάνουν το σάρκινο φορτίο τους,που περιφέρονται στον κόσμο σαν κουρελήδες μαζί και άγιοι...
Συμφωνώ σε όλα αυτά που τόσο ωραία διατυπώνεις πριν τη σύγκριση Αγγελόπουλου.
Θα ήθελα να σταθώ λίγο και εγώ σε αυτή τη σύγκριση. Νομίζω πως έχεις δίκιο σ' αυτά που λες εκ πρώτης όψεως. Όμως νομίζω, τουλάχιστον προσωπικά, πως δεν είναι συγκρίσιμο το σινεμά του ενός με του άλλου. Αναμφισβήτητα στο σινεμά του Αγγελόπουλου, εννίοτε ο ηθοποιός απορροφάται απ' την Ιδέα. Κάτι που κινηματογραφικά δηλώνεται και με την απορρόφηση του απ' το τοπίο. Όμως αυτό δε νομίζω πως κάνει τους ήρωες χάρτινους. Αντιθέτως, γίνονται με τον τρόπο τους κοινωνοί της Ιδέας. Νομίζω είναι και σκηνοθετική και συγγραφική η αντίθεση. Καθώς σαφώς αποσταίνει ο τρόπος δήλωσης του ηθοποιού στο ένα σινεμά με το άλλο. Στα δικά μου μάτια, αν θες, οι ήρωες του Αγγελόπουλου είναι πιο αφαιρετικά διατυπωμένοι, είναι εκείνα τα νοερά σκαλοπάτια που οδηγούν στην κατάκτηση της επίσης νοερής-πνευματικής ιδέας.(Δεν είναι βέβαια όλα τόσο αέρινα, αλλά νομίζω η παραπάνω πρόταση αρκεί σε μια πρώτη-πρόχειρη προσέγγιση).
Αντίθετα οι ήρωες του Bresson είναι αντισυμβατικοί. Δεν είναι απαλλαγμένοι από το πρίσμα της πραγματικότητας, για αυτό είναι και σάρκινοι. Όμως ταυτόχρονα, είναι σκοπός του Bresson να υποδείξει και τη δύναμη των ενστίκτων-Υποσυνείδητου πάνω τους. Αυτό τους δίνει μια μεταφυσική χροιά, όχι όμως τόσο αφαιρετική όσο στο σινεμά του Αγγελόπουλυο.
(Άλλωστε και γλωσσολογικά να το πάρεις, το σινεμά των δύο παρουσιάζει ελάχιστες ομκοιότητες)
Την καλησπέρα μου και συγνώμη για την καθυστέρηση!
Kioy,για άλλη μια φορά διαφωνούμε συμφωνώντας(ή συμφωνούμε διαφωνώντας)!
Όταν η σύγκριση δύο καλλιτεχνών πραγματοποιείται με πρόθεση μπακαλίστικου ζυγιάσματος,αποβαίνει άσκοπη,ανούσια και ίσως φαιδρή,αφού ως γνωστόν στην Τέχνη τα πράγματα δεν είναι μετρήσιμα,αλλά ρευστά και κυμαινόμενα.Παρα ταύτα,πιστεύω πως κάποιες συγκρίσεις σε επίπεδο μορφολογικό,ιδεολογικό,χαρακτηρολογικό κλπ παρουσιάζουν ενδιαφέρον και γονιμότητα,όχι βέβαια για την εξέλιξη του δημιουργού,αλλά για την απόλαυση του δικού μας πνευματικού παιχνιδού,το οποίο παίζουμε με χαρά και πάθος στη σκιά του μεγάλου παιχνιδιού που είναι και θα είναι πάντοτε η Τέχνη.
Η λέξη "αφαίρεση" που εύστοχα χρησιμοποίησες για να περιγράψεις τους ήρωες του Αγγελόπουλου,στον κινηματογράφο εύκολα μπορεί να μετατραπεί σε προγραμματική εγκεφαλικότητα,με τον ίδιο τρόπο που η εικαστικότητα συχνά είναι όμορη του επιτηδευμένου αισθητισμού.Προσωπικά,όταν βλέπω ανθρώπους επί της οθόνης,θέλω να νιώθω την ανάσα,τις αντιφάσεις τους,τα πάθη τους και τις μικρότητές τους κι όχι να παρακολουθώ τη διαλεκτική ανθρώπινων συμβόλων που κινούνται σε ποιητικούς(ή ποιητικίζοντες)χώρους,καταδιωκώμενοι απ'την Ιστορία...Αισθάνομαι σαν ο σκηνοθέτης να τους έχει ρουφήξει βαμπιρικά το αίμα και να 'χει μείνει μόνο το καύκαλο! Φυσικά οι παραπάνω "κατηγορίες" δεν αφορούν σύνολο το έργο του Έλληνα σκηνοθέτη,μερικές στιγμές του οποίου με έχουν αληθινά αγγίξει,αλλά μία μάλλον αδύναμη τάση του που πότε πότε βγαίνει στην επιφάνεια...
Η φιλμογραφία του Bresson όμως,τουλάχιστον σύμφωνα με τη δική μου κρίση,διαθέτει πιο ισχυρούς χαρακτήρες και αυτό όχι απαραίτητα επειδή αρκετές ταινίες του βασίζονται σε μυθιστορήματα,αλλά επειδή ο ίδιος αφήνει τον ήρωα ελεύθερο,αρνούμενος να τον εγκλωβίσει στους προαποφασιμένους στόχους του.(όσο ελέυθερο γίνεται βέβαια,καθώς μιλάμε πάντα για δραματουργία,έστω και αντισυμβατική σαν αυτή του Bresson).
Κατά τ'άλλα συμπλήρωσες και ολοκλήρωσες τη σκέψη μου για τους μπρεσονικούς ήρωες...Ελπίζω και σε μια επόμενη και ακόμα πιο αναλυτική παρουσίαση Μπρεσονικού έργου(Αν και δεν είναι θεμιτό να κάνουμε...παραγγελιές,θα χαιρόμουν πολύ αν αυτό ήταν το "Ο Διάβολος,πιθανώς...")
ΥΓ:Και να μην καθυστερούσες,απάντηση δε θα λάβαινες,διότι την είχα κάνει με ελαφρά για Κρήτη,πριν λίγες ώρες επέστρεψα...
Καλησπέρα και πάλι.
Θα διαφωνήσω και πάλι στα περί Αγγελόπουλου! (Πολύ τον αμύνομαι, αλλά νομίζω όχι άδικα). Αν και νομίζω η διαφωνία μας έγκειται στο επίπεδο του αισθητικού γούστου, και όχι τόσο σε αμιγώς κινηματογραφική βάση!
Προσωπικά δε θεωρώ ότι οι ήρωες του έχουν κανιβαλιστεί προς χάριν μιας ποιητικίζοντας φορεσιάς. Αντιθέτως. Τους θεωρώ αναπόσπαστο κομμάτι της ποιητικής χροιάς, και αυτό το αναφέρω ως ιδίωμα του Αγγελόπουλου, όπως κάθε auteur έχει τα δικά του ιδιώματα-κολλήματα(όπως θες πες τα). Τα οποία είναι αντικειμενικά. Η ματιά μας πάνω σε αυτά(συνεπώς αρεσκεία) είναι υποκειμενική. Και εκεί συμπτύσσεται η "συμφωνιοδιαφωνία" μας!
υγ. Για την παραγγελία, δε μπορώ να σας απαντήσω. Διότι δεν έχω δει το συγκεκριμένο. Μόλις το πράξω όμως δεσμεύομαι να κάνω μια σύντομη παρουσίαση(εφόσον μου το επιτρέπει η παρατηρητικότητα μου και η εσωτερική μου κρίση).
Έτσι είναι.Κάθε σχόλιο περιέχει την προσωπική ματιά του γράφοντος,η οποία επηρεάζεται από την αισθητική του,τις προτιμήσεις του,ακόμα και τη διάθεση της στιγμής.Ας είμαστε ειλικρινείς,πόσες φορές κρίναμε με υπερβολική αυστηρότητα μια ταινία,απλώς και μόνο επειδή έτυχε να τη δούμε σε κακή μέρα;
Πάντως αποτελεί μια μάλλον αντικειμενική αλήθεια ότι στο έργο του Αγγελόπουλου είναι ορατά τα σημάδια της κόπωσης.Οι τελευταίες του ταινίες κατά γενική ομολογία δεν αγγίζουν το ύψος παλαιότερων στιγμών του.Τελοςπάντων,για να σε...καλοπιάσω,δηλώνω ειλικρινά πως συμφωνώ απολύτως με τον Bergman,ο οποίος χαρακτήρισε τον "Μελισσοκόμο" ΑΡΙΣΤΟΥΡΓΗΜΑ!
Καλή σου μέρα!
Δημοσίευση σχολίου