Πέμπτη 4 Δεκεμβρίου 2008

The Shawshank Redemption



Σκηνοθεσία: Frank Darabont
Παραγωγής: USA / 1994
Διάρκεια: 142'


Το "The Shawshank Redemption" είναι μία από τις πολλές επιτυχημένες συνεργασίες του Frank Darabont με τον βιβλιογράφο Stephen King. Τουλάχιστον εμπορικά σίγουρα. Όμως και εδώ, όπως και σε πολλές άλλες ταινίες του(αναφέρω ενδεικτικά The Green Mile, The Majestick), o Γάλλος σκηνοθέτης πατάει με τη φτέρνα στην οδό των Αμερικανοποιημένων ονειράτων.

Η συγκεκριμένη ταινία φιγουράρει ακλόνητα στα πρωτεία, στη λίστα των καλύτερων ταινιών, της κινηματογραφικής βάσης δεδομένων του imdb. Η οποία αποτελεί και τον απόλυτο κινηματογραφικό οδηγό του μέσου θεατή. Γεγονός που προσωπικά θεωρώ πέρα για πέρα θλιβερό, και που καθρεφτίζει την έλλειψη κινηματογραφικής παιδείας του παγκόσμιου, Αμερικάνικης δια(σ)τροφής, τοπίου.


Αλλά ας τα πάρουμε από την αρχή μιλώντας για την υπόθεση της ταινίας. Ένας αναγνωρισμένος τραπεζίτης(Tim Robbins) καταδικάζεται, μάλλον άδικα, σε δις ισόβια για την ένοπλη δολοφονία της συζύγου και του εραστή της. Εντός της φυλακής έρχεται ευθέως αντιμέτωπος με την σκληρότητα ορισμένων κρατουμένων. Ενώ εν συνεχεία, αφού απαλλαγεί απ' τον προαναφερθέν βραχνά, επιδεικνύοντας σπάνια ανθρωπιά, σπλαχνικότητα, κατανόηση και αλληλεγγύη καταφέρνει να μπει στις καρδιές όλων. Στα πλαίσια αυτά αναπτύσσει μια πολύ δεμένη φιλία με έναν εξ αυτών(Morgan Freeman). Παράλληλα, οι οικονομικές του δεξιότητες δεν περνούν απαρατήρητες από τον θρησκόληπτο άρχοντα της φυλακής. Ο οποίος θα τον χρησιμοποιήσει-εκμεταλλευτεί, επιβάλλοντας ένα σύστημα ανταμοιβών και (συχνότερα) τιμωριών, για τα "χοντρά" οικονομικά παιχνίδια του.

Σχεδόν και τα 142' λεπτά του φιλμικού χρόνου εξελίσσονται εντός της φυλακής. Η αποκλειστική ανάλωση των δραματουργικών επεισοδίων αποσκοπεί στην εκβιαστική δημιουργία ανυπόστατων συναισθημάτων. Διαρκώς η πλοκή πυροκροτείται με νέα στοιχεία. Σε μια προσέγγιση που εξυπηρετεί τον "νευρικό" τηλεοπτικό θεατή που διαρκώς αναζητεί επεισόδια για τη διψασμένη περιέργεια του. Επί 142 λεπτά αφήγησης, είναι τουλάχιστον απόντα τα στοιχεία εκείνα που θα επέτρεπαν μια ενδελεχή εξερεύνηση του χώρου της φυλακής(ως κομμάτι της κοινωνίας μας) και μιας ουσιαστικότερης εξερεύνησης των ηρώων. Αντιθέτως τα γυρίσματα εξαντλούνται σε συγκεκριμένους χώρους(δεν έχουμε ποτέ γενική εικόνα για τη φυλακή που διαδραματίζεται η ιστορία), σε συγκεκριμένα πρόσωπα και σε συγκεκριμένες καταστάσεις. Εξυπηρετώντας κατ' αυτόν τον τρόπο και τις συγκεκριμένες επιδιώξεις του δημιουργού. Γεγονότα που επιτρέπουν σε οποιαδήποτε σοβαρή ανάγνωση, έστω και μονόφθαλμη, να αποδώσει στην αναπαράσταση τον όχι και τόσο τιμητικό χαρακτηρισμό του ανυπόστατα σουρεαλιστικού.


Θα μπορούσαμε να πούμε πως η κινηματογραφική αφήγηση είναι παράγοντας δυο συνιστωσών: της ιδέας και της (οπτικής) αναπαράστασης της. Πως θα μπορούσα να αρνηθώ της ιδέες του "The Shawshank Redemption"; Οι οποίες ξεχειλίζουν (τουλάχιστον σ' ένα υποθετικό επίπεδο) ανθρωπιάς. Χτίζουν έναν ήρωα αγνό με καλλιτεχνικά βιώματα. Ιδέες που προτάσσουν την αυταπάρνηση και την αυτοθυσία στα πλαίσια του συλλογικού "καλού". Που τίθεται ευθέως μια ανθρωποκεντρική πρόταση σωφρονισμού, σε ιδρύματα που απάνθρωπα και διαχρονικά θίγουν την έννοια της δικαιοσύνης. Που φωτίζεται η διαφθορά σε όλο το μέγεθος της. Πως όμως μπορώ να αποδεχτώ αυτή την αναπαράσταση, που και η φορεσιά ενός περίτρανου υπερήρωα μπροστά της, θα έμοιαζε με φτωχικό κουρέλι;


Δε μου αρέσει να καλουπώνω τις ταινίες σε πρέπει και κανόνες. Όμως θα το κάνω για άλλη μια φορά για τις ανάγκες του κειμένου. Η αναπαράσταση συγκεκριμένων θεμάτων, όπως για παράδειγμα η κράτηση φυλακισμένων, θα πρέπει να συνοδεύεται από αντίστοιχη έρευνα. Μια έρευνα που μετατρέπει την αφήγηση ως ένα στιβαρό και ρεαλιστικό ντοκουμέντο, βλέπε Un Prophete! Ωστόσο, είναι ευνόητο πως όσο πιο εκτενής είναι η έρευνα, τόσο περισσότερο περιορίζεται ο δημιουργός. Καθώς θα πρέπει να ξεδιπλώσει, αναπτύξει την ιστορία του σε συγκεκριμένα πλαίσια. Έτσι όπως αυτά περιγράφονται από την αλήθεια των καταστάσεων. Αυτό απαιτείται από τη σκηνοθεσία, ώστε να οδηγηθούμε σε μια ξεχωριστή αναπαράσταση-απεικόνιση του δηλωμένου θέματος(χαρακτηριστικό παράδειγμα είναι το Full Metal Jacket του Stanley Kubrick, ο οποίος ενέταξε την αφήγηση του στην "αλήθεια" του πολέμου). Αντιθέτως, εδώ ο Frank Darabont χτίζει με εμφανή απλοϊκότητα τόσο τα πρόσωπα όσο και τις καταστάσεις. Μια απλοϊκότητα που του επιτρέπει κάθε ελιγμό. Που του επιτρέπει να χειραγωγήσει το καράβι του "The Shawshank Redemption" στο λιμάνι των φανερών προθέσεών του.


Ως προς την απλοϊκότητα που ανέφερα παραπάνω έχω να παρατηρήσω μια προσβλητική για το ρεαλισμό μονομέρεια στο χτίσιμο των ηρώων. Όχι, δεν αντιτάσσομαι στην ύπαρξη ηρώων τέτοιων που προβάλλει η ταινία. Άλλωστε οι "κακοί" αστυνόμοι, η διεφθαρμένη εξουσία και οι αδικημένοι άνθρωποι είναι απτά στοιχεία της πραγματικότητας μας. Ωστόσο, ο ρεαλισμός στην απόδωση τέτοιων ηρώων θα είχε ως αυτοσκοπό την εξερεύνηση των αιτιών, των κινήτρων και των αληθειών που γεννούν τέτοιους υπαρκτούς ήρωες. Κάτι που αν δεν έδινε την ευκαιρία στο θεατή να ταυτιστεί ισοπιθανώς με κάθε ρόλο, θα του έδινε σίγουρα τη δυνατότητα να κατανοήσει λογικώς τον κόσμο τους. Εδώ αντιθέτως, η μονομέρεια αποσκοπεί στην αμαύρωση των αντιηρώων με τρόπο τέτοιο ώστε να κατασκευαστεί μια υπέρμετρη συμπάθεια-συγκίνιση-αγάπη για τον θετικό πρωταγωνιστή. Σε μια μάλλον επιτήδεια προσέγγιση του θέματος.

Στα πλαίσια όλων αυτών, μια ελαφρώς προκατειλημμένη ή και προπαγανδιστική λογική βρίσκει το έδαφος να υψώσει αντίλογο στον τρόπο ανάπτυξης τόσο των κύριων όσο και των υποστηρικτικών σκηνών. Οι οποίες ασθμαίνουν μιας ανυπόστατης μελοδραματικότητας. Δεν είναι ότι τάσσομαι ιδεολογικά αντίθετος του "The Shawshank Redemption". Δεν είναι ότι δε συμφωνώ με τα κοινωνηθέντα θέματα. Πως θα μπορούσα; Είναι που βρίσκω τον τρόπο του ανέντιμο και ταγμένο εξ' ολοκλήρου σε μια αβασάνιστη προσέγγιση, συμβατή με την μικροαστική αντίληψη του πλέον "Δυτικού" ονείρου.
Βαθμολογία 5/10

13 σχόλια:

Γιώτα Παπαδημακοπούλου είπε...

Νομίζω ότι περιμένεις την απάντησή μου φίλε Kioy! :p
Προσωπικά, πιστεύω ότι είναι μια πολύ καλή ταινία, από εκείνες που θα μπορούσα να πω ότι αγαπάω πάρα πολύ!

europanos είπε...

Kioy, είσαι ασεβής εδώ, φίλε μου! Η ταινία είναι στο τοπ 10 των αγαπημένων μου ταινιών όλων των εποχών από τότε που 14 χρόνια πριν την είδα έως και σήμερα που την έχω δει συνολικά 7 φορές!

Τι να πρωτοσχολιάσω, την εξαιρετική σκηνοθεσία και φωτογραφία, το διασκευασμένο σενάριο, τις ερμηνείες των Φρίμαν-Ρόμπινς, την ανθρωπιά και συγκίνηση που εκπέμπει, την ένταση, το ότι παρακολουθείται απνευστί! Σ Υ Γ Κ Λ Ο Ν Ι Σ Τ Ι Κ Η!

Κι άλλες ταινίες είναι εμπορικές αλλά δε φιγουράρουν τόσα χρόνια στη λίστα με τις καλύτερες ταινίες όλων των εποχών και του κοινού αλλά και πολλών κριτικών. Κι αλλες ταινίες κάνανε αίσθηση στην εποχή τους αλλά λίγες αντέχουν ακόμα σε απανωτές προβολές όπου κι αν παιχτούν στον πλανήτη!
10 στα 10!

kioy είπε...

"Κι άλλες ταινίες είναι εμπορικές αλλά δε φιγουράρουν τόσα χρόνια στη λίστα με τις καλύτερες ταινίες όλων των εποχών και του κοινού αλλά και πολλών κριτικών." Και η πιο μεγάλη πλάνη, είναι αυτή που δε μπορείς να απορρίψεις!

Παιδιά , ήταν αυτονόητο πως η αρνητική μου κριτική για αυτή την ταινία θα ξεσήκωνε "θύελες διαμαρτυρίας", για αυτό προσπάθησα να είμαι όσο πιο επεξηγηματικός της αποψής μου...

Ανώνυμος είπε...

apo tin alli vevaia den mporeis para na simfwniseis me tin apopsi gia tis skines pou "ασθμαίνουν μιας ανυπόστατης μελοδραματικότητας".. se simeia simfwnw me tin kritiki tis tainias wstoso i kathe tainia vrisketai gia na diaskedasei kyriws tis mazes giafto kai oi perissoteroi kallitexnes psaxnoun tis anagnwrisimotita mesw tis emporikotitas.. "Τουλάχιστον εμπορικά επιτυχημένες συνεργασίες" toy Frank Darabont, opws anafereis, ton opoio pote den mporesa na simpathisw...
kali tainia, alla mexri ekei dioti "πωλείται" ως τέτοια.. diaforetika mi tin psaxneis....

W. είπε...

Ε, Kioy, λίγη εγκράτεια. Δε νομίζω ότι υπήρχαν πολλά περιθώρια για "εξερεύνηση" του χαρακτήρα των κακών από τη ρίζα όπως αναφέρεις. Το να μη μάθουμε από που πηγάζει δεν είναι μονοδιάστατη απεικόνιση, αλλά αντιθέτως, έτσι συμβαίνει και στην αληθινή ζωή. Δεν μπορούμε να ξέρουμε τι έχει πάθει ο απέναντι γείτονας και δε μας έχει μιλήσει ποτέ, όσο και να τον προσεγγίζαμε. Ο μελοδραματισμός δεν είναι έντονος, απλά σε κάποια σημεία λειτουργεί ως climax.

Με συγχωρείς αν ήμουν απότομος, αλλά ένας οπαδός της ταινίας σαν κι εμένα, ε, σε ένα μήνυμα σαν κι αυτό θα ήταν λίγο περισσότερο παθιασμένος από το κανονικό επίπεδο!

ds είπε...
Αυτό το σχόλιο αφαιρέθηκε από τον συντάκτη.
ds είπε...

Για το πόσο ΔΕΝ μου αρέσει αυτή η ταινία θα μπορούσα να επιχειρηματολογώ ασταμάτητα. Και μόνο το γεγονός ότι αρέσει σε τόσο πολύ κόσμο ανά τον κόσμο, αποδεικνύει νομιζω ότι δεν πρόκειται για "Τέχνη" (η Τέχνη άλλωστε είναι για τους λίγους -- εδώ πρόκειται για ταινία που απευθύνεται στη μάζα).

Επίπεδη σκηνοθεσία. Αναμενόμενες ερμηνείες που και ένα ρομπότ θα μπορούσε να υποδυθεί. Γλυκανάλατο σενάριο. Καμία πειστική απόπειρα ανάλυσης προσωπικότητας/συναισθημάτων των χαρακτήρων. Μπανάλ. Μελοδραματική. Πραγματικά ας μου πει κάποιος τη διαχωρίζει αυτη την ταινία από τηλεοπτικές σειρές;;;

Σε βρίσκω πολύ "ευγενικό" με την βαθμολογία σου. Θα έβαζα 1,5/10 και αυτό γιατί παίζουν 1-2 κάπως αξιόλογοι ηθοποιοί (κρίμα όμως για τις ερμηνείες). Όπως αναφέρω και στο blog μου την βρίσκω από τις πιο υπερεκτιμημένες (από το κοινό) ταινίες όλων των εποχών.

Η ταινία είναι στο top 10 του IMDB (ίσως και στο no.1) και νομίζω ότι αυτό τα λέει όλα. Ας μην ξεχνάμε ότι θεωρείται η πιο "δημοφιλής" ταινία των 90s (κάτι που σίγουρα δεν είναι κολακευτικό). Ένα πράγμα έχω να πω: αν ζούσε ένας Ντρέγερ, Μπέργκμαν ή Ταρκόφσκι για να διαβάσει τις top ταινίες του imdb σίγουρα θα το πάθαινε το εγκεφαλικό.

Πραγματικά πιστεύω ότι είναι μία πολύ κακή ταινία που ναι μεν μπορεί να αγγίξει κάποιον με τον μελοδραματισμό της, αλλά αν εξεταστεί με αντικειμενικά κριτήρια δεν παύει να είναι ο ίδιος ο ορισμός του ρηχού θεάματος.

kioy είπε...

@ Chris
Ναι, νομίζω πως είναι συνηθισμένο φαινόμενο πλεόν, οι δημιουργοί να υποχωρούν των καλλιτεχνικών οραμάτων τους για χάρην μιας εμπορικής(καπιταλιστικής) επιτυχίας. Η οποία δεν είναι ωστόσο παρά η απόδειξη της ανεπάρκειας τους. Και εμείς ως θεατές μάλλον οφείλουμε να μην παραπλανιόμαστε εκ του σύνηθες!
Την καλησπέρα μου...

@costello
Το δήλωσα και παραπάνω. Η ταινία έχει πολύ μεγάλο κοινό! Και σίγουρα η αποψή μου θα έχει τους επικιτές της. Κάτι που είναι και πολύ σεβαστό! Για αυτό προσπάθησα να είμαι επεξηγημαστικός σε ότι λέω.

Τώρα το παράδειγμα με το γείτονα νομίζω καθρεφτίζει τη στάση του μέσου θεατή. Ο οποίος επιθυμεί (η περιεργειά του) όσο τίποτε άλλο να μπει στην ζωή του. Για αυτό περιμένει ένα οποιοδήποτε γεγονός για να το σχολιάσει και να καρφωθεί στην καθημερινότητα του. Έτσι όπως αναπτύσσονται τα επισόδια τηλεοπτικών σειρών. Και ταυτόχρονα αγνοεί τις πραγματικές συνθήκες που οδήγησαν στα γεγονότα, όπως αγνοεί τα ρεαλιστικά θεμέλια κάθε πτυχής της ζωής του. Όχι δε θα ήταν δυνατόν να γνωρίζεις τον καθένα εις βάθος. Αλλά θα ήταν φρονιμότερο να μη χρησιμοπιείς άγνωστα λιμάνια για να ταϊσεις την περιέργια σου...

@dynx!
Πολύ χαίρομαι για τη συμμετοχή σου.
Καθώς προσδίδεις μια εντελώς νέα άποψη. Και έτσι ολοκληρώνεται όλο το πιθανό φάσμα των "εντυπώσεων"! Ίσως και εγώ προέβαινα σε αντίστοιχη δήλωση, αν επρόκειτο να μιλήσω για αμιγώς κινηματογραφική Τέχνη.

Με τη δεύτερη σου παράγραφο, είναι εμφανές νομίζω πως συμφωνούμε! Τώρα για τα υπόλοιπα σε βρίσκω κάπως αντιδραστικό. Δεν το λέω για κακό. Πως μπορείς να μην είσαι οργισμένος, όταν διαπιστώνεις αυτό το κινηματογραφικό επίπεδο στις μάζες των θεατών; Εννοώ, τον τρόπο που αποθεώνονται οι ταινίες. Αν μιλάμε για imdb, φαντάσου τι έχουμε να πούμε για τα εισιτήρια!

Αυτό πυ αναφέρεις για Tarkovsky, Bergman κλπ είναι μέγιστη αλήθεια. Αλλά δε νομίζω πως έχει να κάνει με το μέγεθος αυτών των ονομάτων. Νομίζω ότι οποιοοσδήποτε αγαπάει-πρεσβεύει το σινεμά απ' την πλευρά της Τέχνης(και όποιαάλληξ μαζική Τέχνη) θα πάθαινε εγκεφαλικό με την εμποριοποίηση των πάντων, και τη βεβήλωση του ορισμού της "Τέχνης". Σε τέτοιο βαθμό που ο θεατής γαλουχείται σε μια φτιαχτή lifestyle κουλτούρα, την οποία "αντιλαμβάνεται" ως κάτι ανώτερο...
Οι μηχανισμοί της διαφήμισεις είναι παντού εμφανής!

Τέλος, σε βρίσκω κάπως αυστηρό για όσα λες για τον μελοδραματισμό της ταινίας. Νομίζω πως έχει ενδιαφέρον προβληματική. Η οποία πτωχεύει(όχι του μελλοδραματισμού απαραίτητα, αυτόςείναι στοιχείο εκατοντάδων επιτυχημένων ταινιών),αλλά της Αμερικάνικης νοοτροπίας! Δεν ξέρω αν θα μπορούσα να την αποκαλέσω ρηχό θέαμα. Σίγουρα όμως θα μου ήταν πανεύκολο σε σχέση με το να την χαρακτηρίσω ως μια των κορυφαίων ταινιών!

theachilles είπε...

Η πιο υπερεκτιμημένη ταινία όλων των εποχών.

kioy είπε...

@theachilles
Ξέρεις, εγώ με αυτά τα "πιο" δεν τα πάω τόσο καλά! Αλλά διαφαίνεται πως με βρίσκεις σύμφωνο στο ότι πρόκειται για μια πολύ πολύ υπερεκτιμημένη!

W. είπε...

Λοιπόν, Kioy, πολύ καλά κάνεις και αντιπαρατίθεσαι με την πλειοψηφία των απόψεων, αν αυτό αισθάνεσαι. Είδα πολύ ευχάριστα την εναλλακτική απόψή σου σχετικά με το φιλμ, όσο κι αν διαφωνώ.

Το παράδειγμα με το γείτονα δε νομίζω ότι χαρακτηρίζει τη στάση του μέσου θεατή απέναντι στην ταινία, ποσώς μάλλον τη δική μου. Δεν είναι όλοι αδιάκριτοι που θέλουν επιφανειακά να δουν τη ρίζα του κακού για να ικανοποιήσουν ηδονοβλεπτικά ένστικτα. Ούτε ο Άντι κάνει αυτό στην ταινία, που πολύ εύστοχα μάλιστα χαρακτηρίζει και τη στάση του μέσου θεαή στις καταστάσεις που βλέπει. Περιμένει δηλαδή μέχρι τέλους να δει τα πραγματικά αίτια του κακού, χωρίς δυστυχώς με την ικανοποίηση να φωτιστούν, γιατί έτσι είναι η ζωή.


Τηλεπτική δομή δεν έχει σίγουρα, κάθε προηγούμενο γεγονός έχει πολύ συμπαγής σχέση με τα προηγούμενα, δεν θα μπορούσαν δηλαδή αν σταθούν μόνα τους αυτοτελή. Τα άγνωστα χωράφια που λες είναι και το βασικό συστατικό των περισσότερων ταινιών: Πολλές φορές μας βάζουν να εξρευνήσουμε άγνωστες πτυχές του κόσμου, γιατί λοιπόν να μην το κάνει κι αυτή η ταινία;;

Με τον Αχιλλέα θα πλακωθούμε αργότερα.

Ανώνυμος είπε...

Προσπαθησα να διαβάσω το αρθρο αλλα βαρέθηκα μόνο και μονο γιατι θεωρείς το εαυτό σου πως ξέρει απο κινηματογράφο.Εχεις να προτείνεις κατι αλλο ? ΟΧΙ απλά είσαι πολυ λιγος για να κρίνεις τέτοιου βεληνεκούς ταινίες!!!

Ναυσιμέδων είπε...

Άντεξα να διαβάσω την κριτική σου και κατέληξα στο εξής: η αποθέωση της ψευτοκουλτούρας. Εκτός πραγματικότητας.