The Shawshank Redemption

Σκηνοθεσία: Frank Darabont
Παραγωγής: USA / 1994
Διάρκεια: 142'

Το "The Shawshank Redemption" είναι μία από τις πολλές επιτυχημένες συνεργασίες του Frank Darabont με τον βιβλιογράφο Stephen King. Τουλάχιστον εμπορικά σίγουρα. Όμως και εδώ, όπως και σε πολλές άλλες ταινίες του(αναφέρω ενδεικτικά The Green Mile, The Majestick), o Γάλλος σκηνοθέτης πατάει με τη φτέρνα στην οδό των Αμερικανοποιημένων ονειράτων.

Η συγκεκριμένη ταινία φιγουράρει ακλόνητα στα πρωτεία, στη λίστα των καλύτερων ταινιών, της κινηματογραφικής βάσης δεδομένων του imdb. Η οποία αποτελεί και τον απόλυτο κινηματογραφικό οδηγό του μέσου θεατή. Γεγονός που προσωπικά θεωρώ πέρα για πέρα θλιβερό, και που καθρεφτίζει την έλλειψη κινηματογραφικής παιδείας του παγκόσμιου, Αμερικάνικης δια(σ)τροφής, τοπίου.


Αλλά ας τα πάρουμε από την αρχή μιλώντας για την υπόθεση της ταινίας. Ένας αναγνωρισμένος τραπεζίτης(Tim Robbins) καταδικάζεται, μάλλον άδικα, σε δις ισόβια για την ένοπλη δολοφονία της συζύγου και του εραστή της. Εντός της φυλακής έρχεται ευθέως αντιμέτωπος με την σκληρότητα ορισμένων κρατουμένων. Ενώ εν συνεχεία, αφού απαλλαγεί απ' τον προαναφερθέν βραχνά, επιδεικνύοντας σπάνια ανθρωπιά, σπλαχνικότητα, κατανόηση και αλληλεγγύη καταφέρνει να μπει στις καρδιές όλων. Στα πλαίσια αυτά αναπτύσσει μια πολύ δεμένη φιλία με έναν εξ αυτών(Morgan Freeman). Παράλληλα, οι οικονομικές του δεξιότητες δεν περνούν απαρατήρητες από τον θρησκόληπτο άρχοντα της φυλακής. Ο οποίος θα τον χρησιμοποιήσει-εκμεταλλευτεί, επιβάλλοντας ένα σύστημα ανταμοιβών και (συχνότερα) τιμωριών, για τα "χοντρά" οικονομικά παιχνίδια του.

Σχεδόν και τα 142' λεπτά του φιλμικού χρόνου εξελίσσονται εντός της φυλακής. Η αποκλειστική ανάλωση των δραματουργικών επεισοδίων αποσκοπεί στην εκβιαστική δημιουργία ανυπόστατων συναισθημάτων. Διαρκώς η πλοκή πυροκροτείται με νέα στοιχεία. Σε μια προσέγγιση που εξυπηρετεί τον "νευρικό" τηλεοπτικό θεατή που διαρκώς αναζητεί επεισόδια για τη διψασμένη περιέργεια του. Επί 142 λεπτά αφήγησης, είναι τουλάχιστον απόντα τα στοιχεία εκείνα που θα επέτρεπαν μια ενδελεχή εξερεύνηση του χώρου της φυλακής(ως κομμάτι της κοινωνίας μας) και μιας ουσιαστικότερης εξερεύνησης των ηρώων. Αντιθέτως τα γυρίσματα εξαντλούνται σε συγκεκριμένους χώρους(δεν έχουμε ποτέ γενική εικόνα για τη φυλακή που διαδραματίζεται η ιστορία), σε συγκεκριμένα πρόσωπα και σε συγκεκριμένες καταστάσεις. Εξυπηρετώντας κατ' αυτόν τον τρόπο και τις συγκεκριμένες επιδιώξεις του δημιουργού. Γεγονότα που επιτρέπουν σε οποιαδήποτε σοβαρή ανάγνωση, έστω και μονόφθαλμη, να αποδώσει στην αναπαράσταση τον όχι και τόσο τιμητικό χαρακτηρισμό του ανυπόστατα σουρεαλιστικού.


Θα μπορούσαμε να πούμε πως η κινηματογραφική αφήγηση είναι παράγοντας δυο συνιστωσών: της ιδέας και της (οπτικής) αναπαράστασης της. Πως θα μπορούσα να αρνηθώ της ιδέες του "The Shawshank Redemption"; Οι οποίες ξεχειλίζουν (τουλάχιστον σ' ένα υποθετικό επίπεδο) ανθρωπιάς. Χτίζουν έναν ήρωα αγνό με καλλιτεχνικά βιώματα. Ιδέες που προτάσσουν την αυταπάρνηση και την αυτοθυσία στα πλαίσια του συλλογικού "καλού". Που τίθεται ευθέως μια ανθρωποκεντρική πρόταση σωφρονισμού, σε ιδρύματα που απάνθρωπα και διαχρονικά θίγουν την έννοια της δικαιοσύνης. Που φωτίζεται η διαφθορά σε όλο το μέγεθος της. Πως όμως μπορώ να αποδεχτώ αυτή την αναπαράσταση, που και η φορεσιά ενός περίτρανου υπερήρωα μπροστά της, θα έμοιαζε με φτωχικό κουρέλι;


Δε μου αρέσει να καλουπώνω τις ταινίες σε πρέπει και κανόνες. Όμως θα το κάνω για άλλη μια φορά για τις ανάγκες του κειμένου. Η αναπαράσταση συγκεκριμένων θεμάτων, όπως για παράδειγμα η κράτηση φυλακισμένων, θα πρέπει να συνοδεύεται από αντίστοιχη έρευνα. Μια έρευνα που μετατρέπει την αφήγηση ως ένα στιβαρό και ρεαλιστικό ντοκουμέντο, βλέπε Un Prophete! Ωστόσο, είναι ευνόητο πως όσο πιο εκτενής είναι η έρευνα, τόσο περισσότερο περιορίζεται ο δημιουργός. Καθώς θα πρέπει να ξεδιπλώσει, αναπτύξει την ιστορία του σε συγκεκριμένα πλαίσια. Έτσι όπως αυτά περιγράφονται από την αλήθεια των καταστάσεων. Αυτό απαιτείται από τη σκηνοθεσία, ώστε να οδηγηθούμε σε μια ξεχωριστή αναπαράσταση-απεικόνιση του δηλωμένου θέματος(χαρακτηριστικό παράδειγμα είναι το Full Metal Jacket του Stanley Kubrick, ο οποίος ενέταξε την αφήγηση του στην "αλήθεια" του πολέμου). Αντιθέτως, εδώ ο Frank Darabont χτίζει με εμφανή απλοϊκότητα τόσο τα πρόσωπα όσο και τις καταστάσεις. Μια απλοϊκότητα που του επιτρέπει κάθε ελιγμό. Που του επιτρέπει να χειραγωγήσει το καράβι του "The Shawshank Redemption" στο λιμάνι των φανερών προθέσεών του.


Ως προς την απλοϊκότητα που ανέφερα παραπάνω έχω να παρατηρήσω μια προσβλητική για το ρεαλισμό μονομέρεια στο χτίσιμο των ηρώων. Όχι, δεν αντιτάσσομαι στην ύπαρξη ηρώων τέτοιων που προβάλλει η ταινία. Άλλωστε οι "κακοί" αστυνόμοι, η διεφθαρμένη εξουσία και οι αδικημένοι άνθρωποι είναι απτά στοιχεία της πραγματικότητας μας. Ωστόσο, ο ρεαλισμός στην απόδωση τέτοιων ηρώων θα είχε ως αυτοσκοπό την εξερεύνηση των αιτιών, των κινήτρων και των αληθειών που γεννούν τέτοιους υπαρκτούς ήρωες. Κάτι που αν δεν έδινε την ευκαιρία στο θεατή να ταυτιστεί ισοπιθανώς με κάθε ρόλο, θα του έδινε σίγουρα τη δυνατότητα να κατανοήσει λογικώς τον κόσμο τους. Εδώ αντιθέτως, η μονομέρεια αποσκοπεί στην αμαύρωση των αντιηρώων με τρόπο τέτοιο ώστε να κατασκευαστεί μια υπέρμετρη συμπάθεια-συγκίνιση-αγάπη για τον θετικό πρωταγωνιστή. Σε μια μάλλον επιτήδεια προσέγγιση του θέματος.

Στα πλαίσια όλων αυτών, μια ελαφρώς προκατειλημμένη ή και προπαγανδιστική λογική βρίσκει το έδαφος να υψώσει αντίλογο στον τρόπο ανάπτυξης τόσο των κύριων όσο και των υποστηρικτικών σκηνών. Οι οποίες ασθμαίνουν μιας ανυπόστατης μελοδραματικότητας. Δεν είναι ότι τάσσομαι ιδεολογικά αντίθετος του "The Shawshank Redemption". Δεν είναι ότι δε συμφωνώ με τα κοινωνηθέντα θέματα. Πως θα μπορούσα; Είναι που βρίσκω τον τρόπο του ανέντιμο και ταγμένο εξ' ολοκλήρου σε μια αβασάνιστη προσέγγιση, συμβατή με την μικροαστική αντίληψη του πλέον "Δυτικού" ονείρου.
Βαθμολογία 5/10