American Beauty

Σκηνοθεσία: Sam Mendes
Παραγωγής: Usa/ 1999
Διάρκεια: 122'

Τελικά υπάρχουν κάτι παγίδες του νου που σε κρατούν μακρυά από τα πιο ωραία πράγματα. Εγκλωβισμένος και εγώ σε μια λεκτική τέτοια, αποπροσανατολισμένος από την επιγραφή του τίτλου, πεισματικά απέφευγα την ανάγνωση αυτής της εξαίρετης ταινίας. Και λέω αποπροσανατολισμένος γιατί με το φτωχό μου μυαλό εκλάμβανα το film σαν έναν ύμνο στην Αμερικάνικη κοινωνία, κάτι που καθόλου δεν ήθελε για να διεγείρει και να υπερκοκκινίσει απειλητικά τα αντιαμερικανικά μου ένστικτα! Πόσο λάθος έπεφτα! Άκουσον μεν, πάταξον δε - έτσι δε λέει το αρχαίο αυτό σόφισμα; Έ, σήμερα θα προσπαθήσω να σας γράψω κάτι για αυτά που "άκουσα" και λάτρεψα...

Ο Sam Mendes εδώ κάνει μια εξαίρετη ταινία που απαρέγκλιτα αποσκοπεί στο να καταρρίψει το Αμερικάνικο όνειρο. Συγχωρέστε με για την διακοπή του κειμένου αλλά νομίζω πως σήμερα η ταινία δεν αρκείται στην απλή απόρριψη του Αμερικάνικου ονείρου. Άλλωστε την εποχή αυτή που τα τείχη της παγκοσμιοποίησης έχουν πέσει, που η πολυπολιτισμική κουλτούρα συρρικνώνεται και εγκλωβίζεται στα Αμερικάνικα πρότυπα, που ο υλικός πλούτος φαντάζει ως ύψιστο ιδεώδες και που το lifestyle οργώνει τα ακούραστα μυαλά της συντριπτικής πλειοψηφίας της νεολαίας, επιτρέψτε μου να μετονομάσω αυτό που ξύλινα καλούμε "Αμερικάνικο όνειρο" ως όνειρο του μέσου πολίτη του Δυτικού κόσμου. Υπό την έννοια αυτή η δήλωση διαπόμπευσης, του 43χρόνου Άγγλου σκηνοθέτη, νομίζω πως απεγκλωβίζεται από οποιοδήποτε γεωγραφικό όριο και αποκτά χαρακτήρα πανεθνικό! Ας επιστρέψουμε όμως στη φυσική ροή του κειμένου. Ο Sam Mendes εδώ, αρματωμένος με το σενάριο του Alan Ball, θα έρθει ευθέως αντιμέτωπος με την επιχρυσωμένη επιφάνεια αυτού του τρόπου ζωής. Πολυτελή σπίτια, πανάκριβα αυτοκίνητα, η υποκριτική εξωστρεφής εικόνα της οικογένειας, η πάντα στη μόδα νεολαία ποτισμένη με τον δήθεν αέρα του σπουδαίου είναι μερικά αντιπροσωπευτικά στοιχεία της κοινωνίας που θα ξεσκεπάσει αναδύοντας τη βαθύτερη δύσοσμη κενότητα του σύγχρονου ανθρώπου.

Ωστόσο για να τα βάλει με όλους και με όλα ο Sam Mendes έχει ανάγκη από έναν ήρωα. Έναν ήρωα που να διαφέρει από τους άλλους. Έναν ήρωα απαλλαγμένο από την υφιστάμενη τάξη πραγμάτων. Αυτό τον ήρωα θα τον βρει στο πρόσωπο του Kevin Spacey, που και στο American Beauty, με το οποίο απέσπασε και χρυσό αγαλματάκι, κάνει μια σπουδαία ερμηνεία. Ο Kevin Spacey είναι ένας 42άρης που έχει χάσει ολοκληρωτικά την κυριαρχία από την γυναίκα του όπως και το νόημα της ζωής του. Άλλωστε η ταινία θα καταρρίψει ολοκληροτικά την εικόνα της σύγχρονης οικογένειας παρουσιάζοντας της μέσα από τα αληθινά και θανατηφόρα νοσήματα της. Ας επιστρέψουμε όμως στον Kevin SPacey, το σενάριο θα τον αξιοποιήσει ως ήρωα προσδίδοντας του ένα μαγικό χάρισμα, να γνωρίζει την ημερομηνία του θανάτου του. Ένα στοιχείο που είναι εντελώς συμβολικό και χρεώνει στον ήρωα την απόκτηση της γνώσης της θνητής φύσης του ανθρώπου. Ένα στοιχείο που όπως υπονοεί ο σκηνοθέτης κανείς άλλος δεν κατέχει, και είναι η ουσιαστική παράμετρος όπου ρυθμίζει την στάση του ατόμου απέναντι στη ζωή. Έτσι ο Spacey, οπλισμένος με αυτή την γνώση θα πάψει να σπαταλάει τον εαυτό του στο υπάρχον σύστημα της κοινωνίας και θα απεξαρτηθεί εντελώς απ' αυτό. Οι πράξεις του, οι επιλογές του, τα θέλω του καθορίζονται αποκλειστικά από την συνείδηση του και τη λογική του ικανότητα. Είναι ο κύριος του εαυτού του και της ζωής του. Αυτό θα τον κάνει ταυτόχρονα αρεστό αλλά και αντιπαθή στο κοινό. Συμπαθή γιατί αντιμετωπίζει την ζωή με έναν γνήσιο και αυθεντικό τρόπο που είναι σύμφωνος με τα πρότυπα της ατομικής ελευθερίας. Από την άλλη ο Sam Mendes έχει εκμηδενίσει τους κοινωνικούς θεσμούς της εποχής χαρακτηρίζοντας τους επιεικώς ανίκανους να παράσχουν την οποιαδήποτε παιδεία. Έτσι και ο ήρωας του δεν διακατέχεται από αυτή, και παρ' ότι η έλλογη του ικανότητα φαίνεται στέρεα θεμελιωμένη, η βούληση του δεν δείχνει ικανή να αποτοξινωθεί από την ασυστόλως φιλήδονη φύση του πρωτόγονου ανθρώπου Έτσι τα πεπραγμένα του χαρακτηρίζονται πολλάκις από ένα επιπόλαιο ύφος, που παρά το γνήσιο του χαρακτήρα του ξενίζουν τον θεατή. Ωστόσο ο κοινωνικά απεξαρτημένος Kevin Spacey φαντάζει ως ιδανικό μέτρο για την εξερεύνηση της υπόλοιπης δέσμιας κοινωνίας.

Μιας κοινωνίας που διακριτά διαχωρίζεται σε δυο γενεές, αυτή της εφηβείας και αυτή των "κυβερνώντων" σαραντοπενηντάρηδων. Αυτοί οι τελευταίοι χαρακτηρίζονται από μια προσήλωση στην πλαστή ιδέα της επιτυχίας. Μια ιδέα της επιτυχίας μονοδιάστατη και χρηματολαγνικώς εκφραζόμενη σύμφωνα με τα πρότυπα της υπερπαραγωγής και του καπιταλισμού. Τα μέλη αυτής της γενιάς υπολείπονται κρίσης και λογικής ικανότητας που δεν τους επιτρέπει να διαβλέψουν την πραγματική ομορφιά, χάνοντας έτσι το νόημα της ζωής και εθελοτυφλώντας σε εκείνα τα διαφημιζόμενα ως μεγάλα που στ' αλήθεια είναι μηδαμινά. Επίσης σε αυτή τη γενιά, ο σκηνοθέτης θα χρεώσει τα κατάλοιπα του συντηρητισμού τα οποία καταγράφονται ως αίτια εκτεταμένης βίας και εσωτερικής καταπίεσης του ατόμου. Ένας βδελυρός συντηρητισμός, που επίσης στερείται κρίσης και μολύνει ακατάσχετα τις δομές του σύγχρονου κόσμου. Από την άλλη η γενιά της νεολαίας δείχνει να μαστουρώνει με ιδέες ύπουλα πλασαρισμένες. Σε ένα κλίμα ευρύτερης ανασφάλειας τα παιδιά ζητούν μια αποδεκτή θέση και εθισμένη στα πλαστά είδωλα της κοινωνίας αρνούνται την αποδοχή του εαυτού τους, πλάθοντας τελικά ένα άλλο τεχνητό περιτύλιγμα. Ωστόσο ο Mendes μας λέει πως υπάρχουν και οι άλλοι νέοι. Αυτοί που σκέφτονται, αυτοί που δε συμβιβάζονται, αυτοί που γνωρίζουν να διαβλέπουν το πραγματικά ωραίο. Όμως και αυτοί μοιάζουν καταδικασμένοι σε αυτή την αδηφάγα κοινωνία. Καταδικασμένοι να ακροβατούν μεταξύ της εσωτερικής ολοκλήρωσης της προσωπικότητας τους και της δυστυχίας της περιθωριοποίησης τους από ένα περιθώριο που τους φλερτάρει εντόνως με "λευκές" συνταγές.

Έτσι το American Beauty κάνει μια ολοφάνερη δήλωση της ασχήμιας της σύγχρονης κοινωνίας, των παρηκμασμένων θεσμών και των εκατοντάδων επακόλουθων της ανθρώπινης σαπίλας. Ωστόσο βρίσκεται εκεί για να ψιθυρίσει μια άλλη άφθαρτη ομορφιά. Την ομορφιά των μικρών πραγμάτων, την αληθινή ομορφιά που είναι σχεδόν μεταφυσικά βαλμένη μέσα στο καθετί. Μια σακούλα χορεύει στους λυγμούς του ανέμου, ένα παιδί τραγουδάει ξυπόλυτο στους δρόμους, ένα ανθρώπινο χαμόγελο, τα χάρτινα χέρια της γιαγιάς πάνω στο δέρμα σου. Η αυθεντική ομορφιά υπάρχει εκεί, και προϋποθέτει "ωραίους" ανθρώπους που καλούνται να υπερπηδήσουν τα αδιέξοδα της σύγχρονης πραγματικότητας!
Βαθμολογία 9,5/10

υγ. Παρακολουθώντας το αριστουργηματικό κλείσιμο της ταινίας τα αισθήματα μου μετριάστηκαν. Βρήκα αυτό το voice over πάνω από την προβολή στο πανί της ψυχής του Spacey απίστευτα ενοχλητικό και ύπουλο. Με έναν δήθεν και εύκολο ρομαντισμό που με προδιάθεσε αρνητικώς. Έτσι μετέπειτα γύρισα την ταινία λίγο πριν αυτή την προβολή της ζωής του ήρωα, έκλεισα τον ήχο, κατέβασα το παράθυρο αναπαραγωγής ώστε να αποκρύπτω τους υπότιτλους και άφησα τις εικόνες ελεύθερες να χορεύουν στην οθόνη του μυαλού μου. Και τότε το προηγούμενο σχεδόν φλεγματικό συναίσθημα έγινε κάθαρση! Και έτσι διαπίστωσα πως τελικά τα πάντα τα χωρίζει μια μικρή λεπτή γραμμή.
Αλήθεια εσάς ποια η άποψη σας για αυτό το Voice over του finale; Εμένα πάντως μου μόλυνε αυτές τις μαγικές εικόνες...