Batman

Σκηνοθεσία: Tim Burton
Παραγωγής: USA / UK/ 1989
Διάρκεια: 126’

Ήταν 30 χρονών τότε ο Tim Burton που του αναθέτονταν να δημιουργήσει την κινηματογραφική εκδοχή του υπερήρωα ανθρώπου-νυχτερίδας. Το κυρίως κείμενο ήταν τα κόμικς της DC τα οποία θα ήταν και ο γόνος της ταινίας. Ο πάντοτε πεισματάρης και εκκεντρικός Burton κατάφερε, μη όντας τόσο αναγνωρισμένος και παρά τις διαφωνίες τους, να πείσει την παραγωγή για κάποιες επιλογές του. Και τελικά συλλογικά κέρδισε το στοίχημα!

Αν κάναμε μια γρήγορη σύνοψη της δομής σχεδόν ολόκληρης της φιλμογραφίας του Tim Burton μάλλον θα καταλήγαμε στο ακόλουθο τρίπτυχο: Περιθωριακοί ήρωες-αιχμηρά κοινωνικά μηνύματα- gothic ατμόσφαιρα. Και ο Batman δεν θα αποτελέσει εξαίρεση της παραπάνω μας διαπίστωσης!

Θα ξεκινήσουμε να μιλάμε για την καθεμία από τις παραπάνω τρεις πτυχές αντίστροφα. Ο Batman γυρίζεται στην καρδιά των διεφθαρμένων Η.Π.Α. Για να φτάσει σε αυτό το αισθητικό σημείο ο σκηνοθέτης επιστρατεύει την γνωστή του μαυρίλα και καταφέρνει με έντονο και το εξπρεσιονιστικό στοιχείο να δώσει μια πόλη(Gotham City) σε όλη της την παρακμή. Η εγκληματικότητα είναι αυξημένη, τα σκάνδαλα διαδέχονται το ένα το άλλο και όλα αυτά ντύνονται στην επιβλητική gothic φορεσιά της ταινίας. Η ατμόσφαιρα είναι ηλεκτρισμένη. Είναι δεδομένο πως αυτή η πόλη έχει φτάσει στο κατώτατο της σημείο, τίποτα καλό δεν μπορεί να συμβεί. Δεν υπάρχει χώρος για το αμυδρό λευκό, την μικράτη ελπίδα. Και δεν είναι τυχαίο πως ο υπερήρωας είναι το ίδιο σκοτεινός, με την μορφή ανθρώπινης νυχτερίδας. Όλη αυτή η ατμόσφαιρα τελικά θεμελιώνεται στη σκοτεινή φωτογραφία, στην μυστηριώδη σκηνογραφία και στις ολόμαυρες μελωδίες. Ο Τύπος μέχρι σήμερα κάνει ηχηρές αναφορές σε εκείνη την ατμόσφαιρα που αποτελεί και κύριο συστατικό του cinema του Burton. Για μένα είναι και η κινητήριος δύναμη που κάνει την ταινία να υπερβαίνει τον «παραδοσιακό» μύθο του Batman.

Το κοινωνικό μήνυμα και αυτή την φορά είναι αισθητό. Και αφορά την περιγραφή μιας παραπέουσας Αμερικής και της πτώσης των ηθικών αξιών. Η διαφθορά βρίσκεται παντού. Το κράτος είναι αδύναμο να διαχειριστεί και το πιο μικρό πρόβλημα. Οι πολίτες είναι διαρκώς υποδουλωμένοι στις μικροαστικές αντιλήψεις τους. Τέτοιες είναι η καθολική αδιαφορία τους για το τι συμβαίνει γύρω τους, όπως και η φιλοχρηματία τους. Παρ’ ότι είναι καταδικασμένοι να ζήσουν ένα πτωχικό βίος(ω, ειρωνεία!). Επίσης τονίζεται και ο καταλυτικός ρόλος των Μ.Μ.Ε και της τηλεόρασης ως προς την χειραγώγηση του λαού, και ως ο πόθος των ισχυρών που θέλουν να χαλιναγωγήσουν και να δοξαστούν μέσω αυτής. Όλα τούτα παρουσιάζονται στην ταινία. Σε καμία όμως περίπτωση δεν κατέχουν θέση ηθικολογίας. Τα περίφημα εφέ και το έντονο εξπρεσιονιστικό στοιχείο είναι αυτά που κυριαρχούν και μετατρέπουν όλα τα παραπάνω ως αιχμές μόνο στο μάτι που τα αναζητά!

Τέλος θα κλείσω με τους περιθωριακούς ήρωες του Tim Burton. Ακόμα και αν όλα τα παραπάνω δεν σε έπεισαν ή είσαι από αυτούς που δεν ενθουσιάζονται με τις σκοτεινές mainstream ατμόσφαιρες η ανάλυση των ηρώων σίγουρα θα σε κερδίσει. Ο Tim Burton μέσα στους περιθωριακούς του ήρωες χωράει κάτι απ’ την δική του εκκεντρική προσωπικότητα. Εδώ οι κύριοι ήρωες είναι ο Batman και ο Joker. Και οι δυο τους δείχνουν εντελώς αλλόκοτοι μπροστά στο περιβάλλον. Όμως το γεγονός ότι ο Tim τους αφιερώνει σχεδόν ολόκληρο τον filmiko χώρο δηλώνει κάτι βαθύτερο. Πως αυτοί που ορίζονται ως μη φυσιολογικοί, τελικά είναι διαφορετικοί μόνο μπροστά στην ψευδαίσθηση του συνηθισμένου. Και το συνηθισμένο δεν είναι παρά μια απρόσωπη ένταξη σε κάθε μορφή μάζας. Ο Tim εδώ δείχνει να αδιαφορεί πλήρως για τις ούτως ή άλλως άνυδρες μάζες και να εστιάζει όλο το βάρος στους δυο κεντρικούς του ήρωες. Ωστόσο για να ξεφύγει κάποιος απ’ την μάζα χρειάζεται και μια αφορμή. Σε αυτή την αφορμή θα δοθεί και αρκετό απ’ το θεματικό βάρος. Έτσι οι δυο ήρωες μπορεί να έχουν κοινό ότι επέλεξαν μοναχικά σταυροδρόμια όμως τους χωρίζει η σχετική έννοια του καλού και του κακού.

Ο Joker τον οποίο εκπληκτικά υποδύεται ο «θεατρικός» Jack Nicholson τείνει να εκτοπίσει το gothic στυλ της ταινίας με αυτό της cult φυσιογνωμίας του. Είναι ένας άνθρωπος με τελείως διαφορετικές στάσεις για την ζωή. Η αναπτυγμένη του ευφυΐα αλλά και η πολυδιάστατη προσωπικότητα του τον κάνουν ξεχωριστό μέσα σε κάθε σύνολο. Τα χαρακτηριστικά που περιγράψαμε τον κάνουν σχεδόν ερωτευμένο με τον εαυτό του. Όμως η ματαιοδοξία του και η ανασφάλεια του δεν αρκείται σε αυτό. Διακατέχεται από μια απληστία της φιλοδοξίας( εδώ σας παραθέτω ένα κείμενο που εν μέρει σχετίζεται με αυτό) και απαιτεί την συμπάθεια και τις εκδηλώσεις λατρείας του καθενός, πράττοντας έναν σωρό από αδικήματα. Αδιαφορώντας ουσιαστικά για το πώς, αλλά αφοσιωμένος στο να πετύχει αυτό που θέλει. Νομίζω είναι και ένα αντιπροσωπευτικό παράδειγμα των κεφαλαιούχων στην ανταγωνιστική κοινωνία.

Απ’ την άλλη ο Batman ζει στο δικό του κόσμο γιατί δεν μπορεί να ζει σε αυτόν των άλλων. Όταν ήταν ακόμα παιδάκι, ο joker πήρε την ζωή από τους πλούσιους γονείς του. Αυτό τον έκανε σκληρό και απομονωμένο. Δεν ζητούσε εκδίκηση. Ζητούσε απλά το δίκαιο για όλους, κουβαλώντας ουσιαστικά στις πλάτες του τις τύχες όλων. Είναι ένας συνειδητοποιημένος άνθρωπος, που βλέπει πως το κράτος είναι αδύναμο για το οτιδήποτε και θα παλέψει μόνος του για το καλό όλων. Δεν δοξάζει κανέναν και δεν ζητάει καμία δόξα για τις πράξεις του. Αυτή την μορφή υποδύεται ο αδύναμος κατά την γνώμη μου Michael Keaton(ίσως και η μοναδική λανθασμένη επιλογή του Tim. Τους δυο άντρες τους ενώνει οι διαφορετικές τους αντιλήψεις περί καλού και κακού αλλά και ένα κορίτσι. Η γοητευτική(ίσως και κλισέ παρουσία) Kim Basinger στον ρόλο του ερωτικού πόθου και των δυο(από εντελώς διαφορετική σκοπιά όμως).

Την ταινία αξίζει να την δείτε μόνο για την ανάλυση αυτών των δυο ηρώων, ακόμα και αν είστε από αυτούς που δυσφορείτε στις μαύρες αποχρώσεις του Tim. Αυτά…
Βαθμολογία 8/10