Vredens dag

Σκηνοθεσία: Carl Theodor Dreyer
Παραγωγής: Denmark / 1943
Διάρκεια: 97'

Αν μελετήσουμε τη φιλμογραφία του Dreyer, αυτή αναπτύσσεται πάνω σε δύο σταθερές: Από τη μία έχουμε την εξύμνηση του θείου στοιχείου. Όπως αυτό αποκαλύπτεται μέσα σε εγκόσμιες στιγμές υπερβατικής απελευθέρωσης, με θύρα πρόσβασης την ανιδιοτελή αγάπη και την αυθόρμητη πίστη. Και από την άλλη, την οργή για τη θρησκευτική παράφραση του Χριστιάνιου Θεού, που εγκαθιδρύει θρησκευτικές αντιπαλότητες, Ιερές εξετάσεις και πύρινους Καιάδες. Ίσως το Vredens dag είναι η αντιπροσωπευτικότερη ανάπτυξη των παραπάνω θεμάτων.


Οι Μέρες Οργής διαδραματίζονται σ' ένα χωριό της Δανίας, περί στον 17ο αιώνα. Ο Absalon, ένας κληρικός που περνάει τον καιρό του προσφέροντας "Θεία βοήθεια" στο ποίμνιο αλλά και καταδικάζοντας ως μάγισσες γυναίκες στην πυρρά , συμβιώνει με την απολυταρχική μητέρα του και την Anne, την κατά πολύ νεότερη γυναίκα του. Μεταξύ τους υπάρχει μια κουρασμένη σχέση ενός τυπικού αντρόγυνου. Ο Absalon αγαπάει την Anne περισσότερο από χριστιανική υποχρέωση: όπως αρμόζει σ' έναν σύζυγο να αγαπάει τη γυναίκα του. Ως εκ τούτου, προβληματίζεται και ανησυχεί για την μονίμως ταλαιπωρημένη, επιθετική και θλιμμένη έκφρασή της. Όταν ο Martin, γιος απ' τον πρώτο γάμο, τους επισκέπτεται, η Anne τον ερωτεύεται αμέσως, και αυτόματα ξαναβρίσκει τον ενθουσιασμό και τη νιότη της. Αυτή η μεταστροφή ενθαρρύνει τον ανυποψίαστο Absalon, αλλά και τον μελαγχολεί. Ενώ η απολυταρχική μητέρα παρατηρεί στενά και επικριτικά την ύποπτη σχέση.


Σ' αυτές τις Mέρες Οργής, οι μάζες αρνούνται να επαναστατήσουν, αφού χωνεύουν στα εντόσθια τους, τα (Θεοκρατικά) ιδεώδη και την επιβεβλημένη μηχανική των αποδεκτών αξιών. Οι κληρικοί βρίσκονται διχασμένοι ανάμεσα στην δογματική πίστη και το προσωπικό συμφέρον. Ενώ οι εραστές δειλιάζουν να σηκώσουν το σταυρό της αγάπης τους. Σ' αυτές τις μέρες οργής κυριαρχεί ασφυξία.

Το Vredens dag είναι μια καθαρά αφηγηματική ιστορία. Όμως ο Dreyer επιμένει να κινηματογραφεί με τεράστιες δραματικές παύσεις –ούτως ή άλλως του πιστώνεται η κινηματογραφική πρωτοπορία των μακρών πλάνων και των αργών ρυθμών- αφαιρώντας την περιγραφικότητα απ' ότι συμβαίνει, και εμβαθύνοντας στο εσωτερικό των χαρακτήρων και των όσων αυτοί αντιπροσωπεύουν. Αναμφίβολα, ολόκληρη η ταινία θεμελιώνεται στην κεντρική τετράδα των ηρώων.

Ο Absalon, αν και μεμπτός ήρωας απ' τη στιγμή που χρησιμοποιεί την θρησκευτική εξουσία του για προσωπικό/οικογενειακό όφελος, δεν είναι αντιπαθής. Οι αμφιβολίες και τα πάθη τον καθιστούν συμπαθή. Δεν έχει αμφιβολίες απέναντι στο Θεό, ούτε καν ενοχές. Άλλωστε την κληρική του υπόσταση την εκτελεί περισσότερο επαγγελματικά, στεγνά, σχεδόν αποξενωμένα. Τον Dreyer τον ενδιαφέρει η εγκόσμια υπόσταση του Θείου και σ’ αυτή εστιάζει. Στα εγκόσμια εκτείνονται και οι αμφιβολίες του ήρωα. Διχασμένος ανάμεσα στην στρατιωτική, δογματική πίστη της μητέρας του, και στην αινιγματικά παρορμητική της γυναίκας του.


Η Anne είναι και η κεντρική ηρωίδα. Την ερμηνεύει θαυμάσια η Lisbeth Movin. Αδόκιμα, θα λέγαμε, με μια πρωτοφανή ερμηνεία βλέμματος. Η παρουσία του Martin τη μεταμορφώνει. Όλη της η όψη αποκτάει μια ζωτική απόχρωση. Ο Martin βλέπει μες στα βεγγαλικά της μάτια ένα ερωτικό (και ερωτεύσιμο) πάθος, αλλά και μια βαθιά ανεξάντλητη αγάπη. Από την άλλη, η μητέρα του Absalon, χρεώνει στα αφιονισμένα μάτια της μια σκοτεινή Σατάνια δύναμη. Τα συμπεράσματα ποικίλουν. Όμως η Anne είναι η μόνη ηρωίδα που ακούει την αγάπη. Η μόνη ηρωίδα που αντιστέκεται στην θρησκευτική ηθική λήθης που χει επιβληθεί.


Για τον Dreyer η Anne είναι ένα θείο σύμβολο. Ενσαρκώνει την αυθόρμητη αγάπη, και την παθιασμένη πίστη. Μια αγάπη και μια πίστη αδέσμευτη. Αυτά τα στοιχεία την κάνουν ξεχωριστή. Δεν της δίνουν υπερβατικές δυνάμεις. Η αγάπη και η πίστη, στο σινεμά του Dreyer, είναι στοιχεία που από μόνα τους ενέχουν υπερβατικές δυνάμεις. Απ' τις Μέρες Οργής ως το Λόγο, κι απ' το Λόγο ως τη Γερτρούδη, η αγάπη και η πίστη καθιστούν το ανθρώπινο υπεράνθρωπο.

Κι όμως, ο ουμανιστικός Θεός που δοξάζει ο Dreyer μέσω της Anne, διώκεται ως αίρεση απ' τον θρησκευτικό κόσμο που ο ίδιος καταδικάζει. Ίσως αυτός είναι και ο λόγος που θεωρώ τις Μέρες Οργής ως την αντιπροσωπευτικότερη ταινία του: επιτυγχάνουν να χωρέσουν σε μια πρόταση το σύνολο των δημιουργικών εμμονών του.