Sans toit ni loi

Σκηνοθεσία: Agnès Varda
Παραγωγής: France / 1985
Διάρκεια: 105'

Δίχως στέγη δίχως νόμο μας λέει εύστοχα η Agnes Varda. Γιατί για να κατακτήσεις την ολοκληρωτική ελευθερία, για να υπερβείς τα απαράβατα όρια της ανομίας, απαραίτητη προϋπόθεση είναι να είσαι αυτόνομος. Δηλαδή να είσαι ο ίδιος υπαίτιος για τους νόμους που διέπουν τον εαυτό σου. Και για να αγγίξεις την αυτονομία πρέπει να απομακρυνθείς κι απ' τον χώρο κι απ' τον χρόνο, όπως αυτοί ορίζονται στο κοινωνικό πλαίσιο, και να αιωρηθείς πάνω, πολύ υψηλότερα, από κάθε παραπληγικό και επιβεβλημένο μικρονομίδιο που ορίζει την περιοχή ελευθερίας σου. Για να είσαι ελεύθερος οφείλεις να είσαι μόνος. Και το να είσαι μόνος δε σημαίνει να ζεις μοναχικά, αλλά να είσαι αυτοτελής, να είσαι ο μοναδικός νόμος που δύναται να ασκήσει εξουσία στον εαυτό σου.


Η Sandrine Bonnaire φιγουράρει στα ημιντοκιμαντεριστικά πλάνα της Agnes Varda και μας παραθέτει μια απ' τις γοητευτικότερες ηρωίδες στην ιστορία του σινεμά. Δε δίνει δεκάρα για τον κόσμο. Πεζοπορεί με μια σκηνή μες στην καρδιά του χειμώνα. Δεν ξέρει που πάει, δεν ξέρει από που έρχεται. Άλλωστε στη γεωγραφία της ψυχής της δεν έχουν όνομα οι τόποι. Ξέρει μόνο πως έφτυσε τον οργανωμένο τρόπο ζωής των ανθρώπων, την καθωσπρέπει δουλειά της στενογράφου, για να ζήσει μονάχη κι ελεύθερη. Το δικό της καθεστώς.

Θα περίμενε κανείς, κοιτώντας αυτή τη μοναχική περσόνα, πως θα ήταν οργισμένη για τον κόσμο. Κάθε άλλο. Άλλωστε η οργή θα λειτουργούσε σα βαρίδι εφάμιλλο με κάθε αίσθημα εκτίμησης ή θαυμασμού προς τον κόσμο. Με αποτέλεσμα την ολόιδια υποδούλωση-προσγείωση-φυλάκιση που γνώρισαν όσοι ασπάστηκαν κι εξιδανίκευσαν την οργανωμένη ζωή της ανθρωπότητας. Η Sandrine Bonnaire περπατάει ξυπόλυτη. Δε διεκδικεί τίποτα. Ζει χωρίς ιδανικά και αξίες. Χωρίς φανατισμένες σκέψεις και ιδεολογίες. Αδιαφορεί για τις "επαναστατικές" μεγαλοστομίες. Αιωρείται ανάλαφρη. Είναι ελεύθερη. Ζει τη στιγμή στη διάρκεια της, και τα μόνα που την ενδιαφέρουν είναι ένας ζεστός χώρος να περάσει το βράδυ, ένα πιάτο φαΐ, λίγο χασίς και κάποιες ξεχασμένες νότες μουσικής. Το ό,τι μπορεί να κάνει καταδίκη της ζωής πιο υποφερτή, τόσο σωματικά όσο και πνευματικά.


Η Agnes Varda εμβόλιμα στην οδύσσεια της ηρωίδας της, κάνει καθρέφτες τους ανθρώπους που έτυχε να συναναστραφεί, και κινηματογραφεί στα πρόσωπα και στα χείλη τους την αντανάκλαση της. Αντανακλάσεις που ποικίλουν. Ο καθένας έχει τις ιδέες του• παραδοχές που εξάγουν την εκάστοτε κρίση. Αυτή είναι η διαφορά τους. Η Sandrine αιωρείται στο τίποτα ελεύθερη, χωρίς ιδανικά, χωρίς νόμους. Αυτοί στροβιλίζονται σα δορυφόροι με σημείο αναφοράς τον εξωτερικό κόσμο, στον οποίον τους δένουν οι ακλόνητες ιδέες τους. Για τους πεινασμένους περιθωριακούς η Sandrine και η νεότητά της, αποτελεί μια πηγή προς εκμετάλλευση. Για τους μικροαστούς, ξεκάθαρα, ένα απευκταίο παράδειγμα, ένα μονοπάτι αντίρροπο προς την πολυπόθητη κοινωνική αναρρίχηση. Για τους αστούς δε, η Sandrine είναι κάτι άξιο μελέτης. Αξιοθέατο. Ενέχει ένα είδος συμπάθειας η ματιά τους. Συμπάθειας που δε διαφέρει, ως προς το ξένο του βλέμματος, από αυτή που θα απεύθυναν σε κάποιον θηριοδαμαστή, ή σ' έναν ζογκλέρ τσίρκου. Κάτω όμως από το ξύσμα των διαφορετικών πεποιθήσεων υπάρχει μια κοινή συνιστώσα: η ενοχή. Βαθιά ενοχή όλων για την ελευθερία που εγκατέλειψαν, προς χάριν της βολικότητας της εκάστοτε τάξης, μέσω της οποίας ενσωματώθηκαν στον οργανωμένο τρόπο ζωής.


Η ελευθερία δε μπορεί να σε καταστρέψει. Ούτε η Sandrine μπορεί. Και υπάρχει μια δηλωμένη αρχή στο κοινωνικοπολιτικό σύστημα: ό,τι δε μπορεί να σε καταστρέψει, οφείλει να καταστραφεί. Ακόμα κι αν τη βυθίσεις σ' ένα νεκροκρέβατο στους -6. Ακόμα κι αν δηλώσεις αιτία θανάτου: ψύχος. Η ελευθερία θα ξέρει, πως πέθανε απ' την παγωνιά των ανθρώπων. Θα συνεχίζει να αιωρείται στο γαλάζιο του ουρανού, στο βαθύ της θάλασσας, στη μοναξιά του αλλού. Στο ανεξερεύνητο εκεί. Και θα περιμένει το βλέμμα σου, να την απορροφήσει στο δρόμο του ανέφικτου, για ένα ακόμα ταξίδι.