Σκηνοθεσία: Michael Haneke
Παραγωγής: Austria / Germany / 1994
Διάρκεια: 96'
Υπάρχει ένα είδος κριτικής μαλάκυνσης, επικίνδυνα ζημιογόνο τόσο για τον κινηματογράφο όσο και για την καλλιτεχνική ευημερία των δημιουργών. Σύμφωνα με αυτό, δηλαδή το είδος, υπάρχει μια μερίδα, ποσοτικά αρκετά σημαντική, αφελών παρατηρητών της 7ης Τέχνης που αρέσκονται στο εξής: να επιλέγουν τον φαινομενικά ηχηρότερο εκφραστή ενός κινηματογραφικού "ρεύματος" και να τον συγχέουν αξεδιάλυτα, μ' έναν απόλυτο και αποφθεγματικό τρόπο, με ολόκληρο το κινηματογραφικό ρεύμα που εκπροσωπεί. Δηλαδή δεν υπάρχει αφαίρεση στον κινηματογράφο, αλλά υπάρχει Bresson, δεν υπάρχει σουρεαλισμός, αλλά υπάρχει Bunuel, δεν υπάρχει ο κινηματογράφος του σασπένς, αλλά υπάρχει ο Hitchcock, και πάει λέγοντας. Έτσι, όποιος κάνει ένα σινεμά που πηγάζει από τις απαρχές τις χωροχρονικής αφαίρεσης εξομοιάζεται με τον Bresson, όποιος κάνει ένα ανθρωπιστικό σινεμά με τάση προς την εικαστικοποίηση των πορτραίτων της Φύσης ταυτίζεται με τον Tarkovsky, και, στη νέα τάση, όποιος κάνει ένα ταχύρρυθμο-καυστικό-χαοτικό σινεμά εξομοιάζεται με τον Tarantino, και ούτε καθ' εξής. Πλήγμα διπλό: τόσο για τα ονόματα-ταμπέλες που καταδικάζονται στη μουμιοποίηση συγκεκριμένων χαρακτηριστικών, όσο και για τους μεταγενέστερους κινηματογραφιστές που είναι επίσης καταδικασμένοι, και αυτοί και το έργο τους, να ανασαίνουν στη σκιά των προγενέστερών τους. Και αφού το ανέφερα, εκχυδαΐζοντας το επίπεδο, θα συμμετάσχω για λίγο σε αυτή τη φτηνή συζήτηση, και θα πω πως ο Haneke δεν έχει καμία σχέση με τον Bresson, αν εξαιρέσεις την κοινή τάση τους προς ένα αφαιρετικό σινεμά. Κάτι που είναι ολοφάνερο σε όλα τα επίπεδα. Στοιχειωδώς αρκεί να παρατηρήσουμε το μοντάζ των δύο. Το μοντάζ που είναι το ειδοποιό στοιχείο συ(γγ)ραφής στον κινηματογράφο. Όπου στο σινεμά του Bresson οι εικόνες συναρμολογούνται με μια λεπτή ποιητικότητα, ενώ σ' αυτό του Haneke, η σύζευξη γίνεται πιο κανονιστικά, σχεδόν με τη χρήση μαθηματικών μοτίβων.
Το "71 Fragments of a Chronology of Chance", όπως και οι υπόλοιπες ταινίες της πρώτης τριλογίας του Haneke(The Seventh Continent, Benny's Videos), αλλά και σε μεγάλο βαθμό η συνολική φιλμογραφία του, είναι εκφραστές μιας βαθιάς φιλοσοφικής τοποθέτησης. Αυτού που έλεγε ο Νίτσε ως, "Ο άνθρωπος είναι ένα αναγκαίο τμήμα του σύμπαντος και της μοίρας και, φυσικά, με καμία δύναμη δε μπορεί να κρίνει, να καταμετρήσει, να δικάσει αυτό το σύμπαν κι αυτή τη μοίρα."
Γιατί ένα από τα μεγαλύτερα σφάλματα της ανθρώπινης νόησης των πολιτισμένων κοινωνιών είναι ότι ο άνθρωπος εκκινεί τις όποιες συλλογιστικές διαδικασίες μέσα από τη στενόχωρη κάμαρα που ονομάζεται εαυτός, αρνούμενος να αποδεχτεί πως είναι απλά ένα κομμάτι του σύμπαντος. Ουσιαστικά, με την αυθαίρετη εξιδανίκευση του "Εγώ", ο καθένας πλάθει τα γεγονότα εκκινώντας από τον εαυτό του. Με αποτέλεσμα τα συμβάντα να χάνουν την πρωταρχική τους μορφή, και να παραμορφώνονται μέσα από τα ίχνη που αφήνουν στον εκάστοτε υποκειμενικό καθρέφτη. Και όλη η παραπάνω διαδικασία ενισχύεται και συντηρείται από τον πάγιο μηχανισμό του σύγχρονου πολιτισμού να δραματικοποιεί τα αντικείμενα, αποσκοπώντας στην συναισθηματική εμπλοκή-σύνδεση του εκάστοτε υποκειμένου-δέκτη, ακόμα και με συμβάντα ιδιοσυγκρασιακά παντελώς αδιάφορα. Στα πλαίσια αυτά, ο Haneke, παρένθετα, καυστικά και αντίθετα στη δική του κλινικά ουδετεροποιημένη αφήγηση, εκθέτει αυτή των ΜΜΕ. Αυτή των ΜΜΕ ως κατ' εξοχήν μηχανισμό (τραγικής) δραματικοποίησης και υποκειμενικοποίησης, και κατά συνέπεια αλλοίωσης, των φαινομένων. Κάτι ανάλογο είχαμε δει και στο Benny's Video, με τη σεκάνς του τουριστικού ταξιδιού. Ενώ εδώ χαρακτηριστική είναι και η ατάκα του ηλικιωμένου, στο μεγαλύτερο μονόπλανο της ταινίας, "για τι άλλο να μιλήσεις πέραν από τον εαυτό σου;"
Ο Haneke σε αυτή την καθόλου τυχαία συμπτωσιολογία, με μια στεγνή φόρμα, αποσκοπεί πρωτίστως στην συναισθηματική απεμπλοκή του θεατή από τα δρώμενα. Έτσι, τα στατικά μονοπλάνα, τα λεπτομερώς περιγραφικά καδραρίσματα, αλλά και τα διαχωριστικά fade out ανάμεσα στις 71 συμπτώσεις, επιτυγχάνουν να αποξενώσουν την υποκειμενικότητα του θεατή από το θέαμα, και να του παραχωρήσουν μια αποστασιοποιημένη και αντικειμενική θέαση του φιλμικού σύμπαντος της ταινίας. Ένα φιλμικό σύμπαν που είναι μια ρεαλιστική καταγραφή της μικροαστικής ζωής της Αυστρίας. Τα πάντα δείχνουν να ακολουθούν τη ροή μιας μηχανιστικής νομοτέλειας. Όχι, ο Haneke δεν υποστηρίζει την ύπαρξη κάποιας μεταφυσικής δύναμης που προκαθορίζει τη μοίρα του κόσμου. Αλλά τονίζει την αδρανοποιητική συνήθεια του ανθρώπινου μέσα σε μια μακέτα ζωής δημιουργημένη από στενά ορισμένες δομές, τελετουργίες και συνήθειες, οι οποίες σε βάθος χρόνου ορίζουν μηχανιστικά τον τρόπο λειτουργίας των υποκειμένων στα πλαίσια των κοινωνιών. Εν τέλει, παρατηρεί τη φθορά του ανθρώπινου μέσα στο χώρο, τη φθορά του πνεύματος μέσα στην ύλη.
Δεν είναι τυχαίο που ο Haneke θα επιλέξει τον χώρο της τράπεζας ως σκηνή κορύφωσης και λύσης της ταινίας του. Η κυκλοφορία του χρήματος είναι μάλλον ο αντιπροσωπευτικότερος μηχανισμός των κοινωνιών. Χαρτονομίσματα αλλάζουν χέρια. Από τον οικογενειάρχη στον φούρναρη. Από τον μανάβη στο γεωργό. Από τον επιχειρηματία στον πληροφορικάριο. Νομίσματα, πάντα με την ίδια όψη και επιγραφή, αλλάζουν χέρια, συνθέτοντας πάντα το ίδιο κυκλοφορούν ενεργητικό. Όπως ίδιοι μένουν οι άνθρωποι, και οι ρόλοι που επιτελούν, μέσα στον ευρύτερο μηχανισμό των κοινωνιών. Έτσι όπως έλεγε ο Ίταλο Καλβίνο, "Ο πληθυσμός της Μελανίας ανανεώνεται: οι συνομιλητές πεθαίνουν ο ένας μετά τον άλλο, και στο μεταξύ γεννιούνται εκείνοι που θα πάρουν με τη σειρά τους θέση στο διάλογο, άλλος από τη μία πλευρά και άλλος από την άλλη. Κάθε φορά που κάποιος αλλάζει πλευρά η εγκαταλείπει την πλατεία για πάντα ή κάνει σε αυτή την πρώτη του εμφάνιση, παράγονται αλυσιδωτές αλλαγές, μέχρι να ξαναμοιραστούν όλοι οι ρόλοι από την αρχή. Στο μεταξύ, στον οργισμένο γέρο εξακολουθεί να απαντά η ετοιμόλογη γκαρσόνα, ο τοκογλύφος δε σταματά να καταδιώκει τον απόκληρο νεαρό, η τροφός να παρηγορεί την προγονή της, μολονότι κανένας από αυτούς δε διατηρεί το βλέμμα και τη φωνή που είχε στην προηγούμενη σκηνή."
Και ο Haneke μέσα σε αυτό το σύμπλεγμα λήθης, σ' αυτό το ασφυκτικό τοπίο σήψης, δεν παραλείπει να καταδεικνύει το αγαπημένο του θέμα: τη βία. Σε όλες τις μορφές. Τη βία που πατάει τη σκανδάλη στους ωρολόγιους μηχανισμούς της Σερβίας. Τη βία των μονωμένων συστημάτων των οικογενειών. Τη βία μέσα στο βλέμμα του πιτσιρικά, που ασυνείδητα, αναζητάει διαρκώς νέους τόπους μέσα σ' ένα καθεστώς αέναης φυγής...
Βαθμολογία 9,5/10
6 σχόλια:
Καλησπέρα φίλε μου!!
Άλλη μια ταινία του Χάνεκε που όντως έχει πολλά κοινά στοιχεία με την υπόλοιπη φιλμογραφία του και που επικεντρώνεται στην γνωστή θεματική περί ζωής και επιβίωσης στις σύγχρονες δυτικές κοινωνίες. Με προσήλωση στην ανιαρή καθημερινότητα και αργούς ρυθμούς ο Αυστριακός σκηνοθέτης επιβεβαιώνει πως το βιοτικό επίπεδο των πολιτισμένων κοινωνιών δεν ραγίζει μόνο από τα λιγοστά φαινόμενα σωματικής βίας αλλά από την πάντα παρούσα και καθημερινή ψυχολογική βία, και εκεί νομίζω κρίνεται το απάνθρωπο του συστήματος: όχι σε μια δυο δολοφονίες αλλά στην συνεχή κατάπτωση του ανθρώπου.
Τα λέμε!!
Εύγε για το κείμενο! Κατευθείαν στο αρχείο μου!
Καταρχάς συμφωνώ με τον σκωπτικό σου πρόλογο,είναι ορατή πια η ηγεμονία της συνεκδοχής(το μέρος αντί του όλου).Ενίοτε η κριτική διολισθαίνει στη γελοιότητα! (τι διολισθαίνει δηλαδή,βουτάει μέσα και κάνει και πλατς πλουτς!)Για να περιγράψουν εν συνόψει την ποιητική ενός σκηνοθέτη ορισμένοι είναι ικανοί να γράψουν ανενδοίαστα κάτι σαν: "Γκονταρική αντίληψη μπολιασμένη στην αλμοδοβαρική αισθητική με μπεργκμανικές ερμηνείες και μπουνιουελική σάτιρα" Πιάσ'τ'αυγό και κούρεφ'το!
Για την ταινία,συμφωνώ με κάθε σου παρατήρηση.Με αφορμή την αποσπασματικότητά της -η οποία δηλούται ήδη από τον τίτλο- θα είχε ενδιαφέρον να σκεφτεί κανείς(για άλλη μια φορά!) την περιώνυμη σχέση λογοτεχνίας-κινηματογράφου.Νομίζω πως ο Χάνεκε δημιούργησε συνειδητά ένα έργο αντι-λογοτεχνικό ή μάλλον ένα κινηματογραφικό ανάλογο του μοντερνιστικού μυθιστορήματος,το οποίο είχε στο παρελθόν διαλύσει τις συμβάσεις του μεγάλου δυτικού μυθιστορήματος,ρομαντικού και ρεαλιστικού.Φυσικά δεν είναι ο μόνος και βεβαίως το έκαναν άλλοι πριν απ'αυτόν,αλλά αυτό ελάχιστη σημασία έχει τελικά! Η ομαλή αφηγηματικότητα,η κλιμακώδης πλοκή,η χαρακτηρολογία,η δραματοποίηση κλπ επιστρέφουν διαρκώς,τόσο στη λογοτεχνία όσο και στον κινηματογράφο και χωρίς να θέλω να δαιμονοποιήσω αυτά τα στοιχεία(κάθε άλλο,μας έδωσαν άλλωστε αριστουργήματα!) βρίσκω μεγάλο ενδιαφέρον σε περιπτώσεις όπου η ενιαία,ολιστική αντίληψη της πραγματικότητας διασπάται σε θραύσματα τα οποία εν τούτοις συνθέτουν εκ νέου ένα βλέμμα πολυπρισματικό,καθότι κατακερματισμένο.Διότι το αράγιστο συχνά αποβαίνει μανιχαϊστικό! Κατά τον ίδιο τρόπο,το συναίσθημα στην εν λόγω ταινία υπάρχει(επιμένω!),είναι βαθύ κι ανησυχητικό,απλώς δεν διατρανώνει την παρουσία του.Λίγες φορές αισθάνομαι τόση δυσφορία όσο βλέποντας αυτήν την ταινία του Χάνεκε και αυτό σίγουρα δεν προκύπτει απλώς και μόνον λόγω της αποστεγνωμένης φόρμας,αλλά εξ αιτίας του περιεχομένου που αυτή περικλείει ή μάλλον λόγω της νοηματοδότησης αυτής,σε βαθμό που περιεχόμενο και φόρμα συνενώννται σε μια αδιάσπαστη οντότητα.
Ζητώ συγνώμη για τη φλυαρία μου και ας μου επιτραπεί να κλείσω το σχόλιό μου με έναν αφορισμό του Καρλ Κράους.Όπου "συγγραφείς",βάλτε "σκηνοθέτες",άλλωστε επί της ουσίας είναι το ίδιο!
"Υπάρχουν δύο είδη συγγραφέων.Αυτοί που είναι και αυτοί που δεν είναι.Στους πρώτους δένει το περιεχόμενο με τη μορφή όπως η ψυχή με το σώμα,στους δεύτερους ταιριάζει το περιεχόμενο με τη μορφή όπως το σώμα με το ρούχο."
Σύμφωνα με αυτό το κριτήριο,ο Μίκαελ Χάνεκε ΕΙΝΑΙ Σκηνοθέτης...!
Καλησπερα kioy,
θα συμφωνησω μαζι σου με τον προλογο, οπου ευστοχα εντοπιζεις μια κακη συνηθεια των κριτικων, η οποια αγγιζει ενιοτε τα ορια του μηδενισμου και ειναι περα για περα αδικο αυτο.
Για την ταινια, αφου σε συγχαρω για ακομη ενα ομορφο κειμενο, να πω ωστοσο πως δεν συμμεριζομαι στο ιδιο βαθμο τον ενθουσιασμο σου -οπως και του φιλου Ετερωνυμου- για το φιλμ. Πολυ ωραια ταινια, στο γνωριμο υφος του καταξιωμενου Αυστριακου σκηνοθετη, αλλα προσωπικα δεν τη θεωρω αριστουργηματικη..
Θεωρω ανωτερα και τα αλλα 2 φιλμ της τριλογιας, το αριστουργηματικο «Der Siebente Kontinent» και το «Benny's Video», αν και δεν μου αρεσε το τελος του..
@σχεδόν κάλμα
Ναι ακριβώς, η μια δυο δολοφονίες, ή οι χιλιάδες δολοφονίες, και ό,τι άλλο θες μέσα σε αυτό, δεν είναι παρά το αιτιατό.
έσα σε αυτή την κλινική μηχανή, ο haneke παρουσιάζει τα αίτια μέσα σε σκηνές βίας, που ο Δυτικός πολιτισμός αρέσκεται να προσπερνάει, και δια της συνήθειας να τα επιβάλλει ως χώρο μη-βίας.
Τα αποτελέσματα....
@Ετερώνυμος
Καλησπέρα αγαπητέ μου.
Για μένα δεν υπάρχει λογοτεχνία, κινηματογράφος, ζωγραφική, γλυπτική, μουσική κλπ κλπ ως Τέχνες. Για μένα η Τέχνη είναι η άυλη κάμαρα του δημιουργού, και κείνα τα ανέκφραστα στοιχειά που την πλυμμηρίζουν. Η λογοτεχνία, ο κινηματογράφος είναι απλά το μέσο έκφρασης. Το αλφάβητο υλοποίησης, αν προτιμάς. Με τη δική του γραμματική και το δικό του συντακτικό το καθένα. Η μορφή για το περιεχόμενο, για να καταχραστώ τον καίριο "αφορισμό" που μας παράθεσες... Έτσι, κατά τη γνώμη μου, ίσως είναι μέχρι και άτοπο να μιλάμε για την αυταπόδεικτη συγγένεια των τεχνών. Οι τέχνες δεν είναι αδέρφια, είναι η λαλιά της Τέχνης.
Πόσο εύστοχα διατυπωμένη η ανάγκη της καθυπόταξης των νόρμων, μέσα από τη γέννηση νέων. Όχι ως προς την δαιμονοποίηση-ακύρωση των υφισταμένων, αλλά στα πλαίσια της διεύρυνσης του λόγου. Στον κινηματογράφο, το σενάριο -το αρχικό υλικό αν προτιμάς- τείνει να συνδέεται άρρηκτα και αποκλειστικά με το παραδοσιακό μυθιστόρημα και το διήγημα. Του οποίου οι ισορροπίες περιγράφτηκαν από τον Αριστοτέλη(δέση-μέση-λύση). Το φαγητό, όπως λες, σε πλήθος περιπτώσεων, άκρως νοστιμότατο! Όμως αν δεν πειράξεις τη συνταγή, αγνοείς τις δυνατότητες των υλικών σου... Αλίμονο αν οι νέες δυνατότητες ήταν απειλητικές για τα κατοχυρωμένα...
Τέλος, ασφαλώς και το περιεχόμενο ξεχειλίζει συναισθήματος. Ασφυκτικό το τοπίο του Haneke. Εγώ μίλησα απλά για την προσέγγιση, όπου αφετήριο σημείο του στοχασμού είναι η συναισθηματική απεμπλοκή του θεατή, ώστε να αποκτήσει μια πληρέστερη εικόνα. Λιγότερο, στο μέτρο του δυνατού, υποκειμενική.
Αρκεί να φανταστείς το σενάριο, αφού μιλάμε για σπονδυλωτό, φερ' ειπείν στα χέρια ενός Inaritu. Εκεί να δεις κλάμμα! Το συναίσθημα υπάρχει στην ιστορία! Ο Haneke δεν απαλοίφει τα εν γέννει...
Καληνύχτα...
@mike
Καλησπέρα φίλε!
Καλοσορίζω το πέρασμά σου και τα ίχνη που αφήνει εδώ.
Προσωπικά αδυνατώ να ξεχωρίσω κάποια από τις ταινίες της τριλογίας. Της αγαπώ για διαφορετικούς και για παρόμοιους λόγους.
Το τέλος του Benny's Video; Να σου πω την αλήθεια, αν και το 'χω δει πρόσφατα, αυτολεξεί αδυνατώ να το θυμηθώ. Όμως η αίσθηση της ταινίας, σε συνδυασμό με το τέλος (που τελειώνει κάτι;), μου σκορπάει ρίγη στο διηνεκές του χρόνου...
Δημοσίευση σχολίου