Le passe

 

Σκηνοθεσία: Asghar Farhadi
Παραγωγή: France / Italy / 2013
Διάρκεια: 130’

 

Παρελθόν ή η προοπτική της αμφιβολίας

Ο Ashgar Farhadi εγκλωβίζει τους χαρακτήρες του και τους θεατές σ’ ένα υψηλής συναισθηματικής πολυπλοκότητας περιβάλλον, και μοιάζει να εμπαίζει αμφότερους σχεδόν φετιχιστικά. Μέσα από συνεχείς ανατροπές και μια αφήγηση πυκνή σε πληροφορία, επιφέρει συνεχείς διακυμάνσεις κατά τη διάρκεια της θέασης, κρατώντας την αγωνία και την ένταση ψηλά, ενώ παράλληλα προκαλεί στους ήρωες του συγκινησιακό κομφούζιο. Μάλιστα, όσον αφορά τον εμπαιγμό και τον σαρκασμό προς θεατές και ήρωες, προσωπικά μου θυμίζει τον μαιτρ της αγωνίας, τον Alfred Hitchcock. Ο Hitchcock συνήθιζε να υποβάλλει τους ήρωες του σε μια σειρά από γεγονότα και δοκιμασίες για τα οποία οι ίδιοι είχαν πλήρη άγνοια. Εν αντιθέσει, ο θεατής είχε πλήρη γνώση. Η ανισότητα αυτή είχε ως αποτέλεσμα οι χαρακτήρες να μην ανταποκρίνονται στον βαθμό ετοιμότητας των θεατών. Να παρουσιάζονται ανυποψίαστοι ως προς το φιλμικό πεπρωμένο, και κατ’ επέκταση ανυπεράσπιστοι απέναντι στη μοίρα. Κάτι που καθιστούσε τη θέαση για τον παντογνώστη θεατή ιδιαίτερα αγωνιώδη.

Θα μπορούσαμε να πούμε πως παρόμοια είναι και τα αφηγηματικά τεχνάσματα στο κινηματογραφικό σύμπαν του Farhadi. Εδώ βέβαια η αφήγηση δεν προωθείται τόσο από μια αλληλουχία γεγονότων, αλλά κυρίως από τον συναισθηματικό αντίκτυπο και τις διακυμάνσεις των αντιδράσεων που προκαλούν τα γεγονότα στους ήρωες. Γεγονότα που λόγω της παραπάνω φόρτισης αποκτούν μια βαρύτητα σχεδόν τραγωδιακή. Ο Farhadi, σε αντίθεση με τον Χίτσκοκ που αναφέρθηκε, παρέχει πυκνές πληροφορίες τόσο στον θεατή όσο και στους χαρακτήρες. Ωστόσο, οι ήρωες, καθώς εμπλέκονται εντόνως συναισθηματικά με την παρεχόμενη πληροφορία, δε μπορούν να διαχειριστούν τη γνώση όπως ο αποστασιοποιημένος θεατής, μ’ επακόλουθο να φέρονται είτε φανατισμένα, είτε αυτιστικά. Έτσι, μοιάζουν πάλι να μειονεκτούν έναντι των θεατών. Και ως εκ τούτου προκύπτει, παρομοίως, μια συσσωρευμένη ένταση/αγωνία κατά τη διάρκεια της θέασης.

Στο Le passé, η Marie καλεί στο Παρίσι τον Ahmad, οι οποίοι βρίσκονται εν διαστάσει εδώ και 4 χρόνια, για να επικυρώσουν το διαζύγιο τους. Παράλληλα, η Marie πρόκειται να παντρευτεί τον Samir, ο οποίος κουβαλά στην πλάτη του την πρόσφατη απόπειρα αυτοκτονίας της γυναίκας του, η οποία βρίσκεται σε κώμα. Ο επικείμενος γάμος θα φέρει σε κοινή στέγη και τα τρία παιδιά που έχουν η Marie και ο Samir από προηγούμενους γάμους. Την ίδια ώρα, η Lucie, η μεγαλύτερη κόρη, έχει συσχετίσει την αυτοκτονία της γυναίκας του Samir με τη μητέρα της.

Σ’ αυτό το περίπλοκο μωσαϊκό γεγονότων και προσώπων, αυτός που αποδεικνύεται κύριος αφηγηματικός μοχλός, μάλλον κόντρα στο προσδοκώμενο, είναι ο Ahmad. Και είναι ο Ahmad, καθώς ελέω της πολύχρονης απουσίας του, είναι αυτός που δεν είναι συναισθηματικά μπλεγμένος με τα γεγονότα. Η μη εμπλοκή μοιάζει να είναι ένα ασύγκριτο πλεονέκτημα. Καθώς η οπτική του δεν υποκύπτει στους περιορισμούς της συσχέτισης. Κι έτσι, αυτή του η καθαρότητα στέκεται καταλυτική ούτως ώστε να εκμαιεύσει απ’ τους υπόλοιπους και να ανασύρει στην επιφάνεια θαμμένα συναισθήματα, εγωισμούς κι αβεβαιότητες. Στοιχεία που πυροδοτούν έναν δραματικό ιστό ανήσυχο και συγκινησιακά φορτισμένο.

Αναμφίβολα, η ένταση των χαρακτήρων εκτρέφεται από την αμφιβολία! Οι ανεξιχνίαστες αιτίες των γεγονότων τους καθιστά ευάλωτους. Ευάλωτους απέναντι σ’ αυτό που θα αποκαλούσαμε μοίρα. Υποσυνείδητα αντικαθιστούν αυτή την αβεβαιότητα με τη δική τους «στενή» (υψηλός δείκτης εμπλοκής) οπτική καθώς προβάλλουν στα γεγονότα τις εκδοχές των προσδοκιών και των φόβων τους. Εν κατακλείδι, στο le passé, το παρελθόν δε γίνεται ποτέ παρελθόν. Δε μένει στο παρελθόν. Δεν γίνεται ανάμνηση. Ένα πέπλο αμφιβολίας αγκαλιάζει τα γεγονότα. Η προοπτική της αμφιβολίας παρίσταται και επιμένει. Όπως θα λεχθεί σε κάποιο σημείο και δια στόματος της επιστήμης, υπάρχει πάντα ένας βαθμός αμφιβολίας στο οτιδήποτε. Μια αμφιβολία που παραλύει την όραση. Την καθιστά μυωπική. Όπως υπογραμμίζει ο Farhadi, μόνο ο θεατής, ο παρατηρητής, ο αποστασιοποιημένος έχει το προνόμιο της ολικής θέασης. Άλλωστε, στο σπάνιας κινηματογραφικότητας τελευταίο πλάνο, ο Samir κλείνει την πόρτα για να μη δει κανένας άλλος αυτό που ούτε ο ίδιος δε θα σταθεί ικανός να δει. Και δε θα σταθεί ικανός γιατί το βλέμμα του –κυριευμένο από την προκατάληψη της συσχέτισης- δε μπορεί να ανταποκριθεί ολικά στο θέαμα που του παρέχεται. Στο θέαμα που καταγράφεται ολικά και που φανερώνεται απλόχερα στους υπολοίπους μέσα από ένα αδιαμφισβήτητο, αποστασιοποιημένο γενικό πλάνο.