Citizen Kane

Σκηνοθεσία: Orson Welles
Παραγωγής: Usa / 1941
Διάρκεια: 119'

Μια φορά και έναν καιρό...πολύ πριν καιρό(!) το Hollywood έφτιαχνε ταινίες! Ο πολίτης Κεϊν είναι μία από αυτές, ίσως η δημιουργικότερη απ' όλες, και κλείνουμε 66 χρόνια απ' την γέννηση της! Πλέον το Hollywood εστιάζει απόλυτα στο άρμεγμα της κινηματογραφικής βιομηχανίας και τα σκουπίδια δημιουργούνται το ένα μετά το άλλο με μικρές εξαιρέσεις που επιβεβαίωνουν τον κανόνα. Βλέπωντας το Citizen Kane παρατηρείς τεράστια καλλιτεχνική φλόγα, ένα αψεγάδιαστο σενάριο, σκηνοθεσία που τα σπάει και σκηνή δεν περνάει χωρίς να σε ταξιδέψει, να σε απογειώσει. Πλέον το μόνο για το οποίο υπάρχει ενδιαφέρον, είναι το εφέ για το εφέ! Τεσπα.

Επίσης ιδιαίτερη εντύπωση μου έκανε πως αυτή η ταινία συνδέθηκε με τον μεγιστάνα του Τύπου Χεϊρστ(ή κάπως έτσι). Και λέω ιδιαίτερη εντύπωση γιατί: όταν μια ταινία αποσκοπεί σε ένα γεγονός και μόνο, γίνεται σύγχρονη και πολύ ευχάριστη στην εποχή της, ωστόσο τα επόμενα χρόνια είναι παράλυτη χωρίς να μπορέσει να αρρθρώσει λέξη, αφου το γεγονός έχει περάσει(δε μιλάω για γεγονότα που έχουν ανεξίτηλα σημαδέψει την ιστορία). Αντίθετα το Citizen Kane χαρακτηρίζεται από ωριμότητα, απο διαρκή αποτύπωση βαθύτερων νοημάτων με έντονο χαρακτήρα αναζήτησης και ιδιαίτερη καλλιτεχνική προέλευση. Ένα έργο τέχνης που μένει κληρονομιά στα χέρια, για την ακρίβεια στα μάτια, κάθε ύστερου θαυμαστή της τέχνης, όπως ένας πίνακας του Πικάσο.
Δεν αμφισβητώ την σύνδεση που μπορεί να έχει η ταινία με τον μεγιστάνα του Τύπου(για τον οποίο αγνοώ τα πάντα) ωστόσο επισημαίνω πως η ταινία είναι και θα είναι πάντα επίκαιρη γιατί καταπιάνεται με τον πυρήνα της αλήθειας του δημιουργού της! Απαραίτητο συστατικό για την καταξίωση κάθε δημιουργείας σε κάθε επίπεδο.
Επίσης ιδιαίτερη εντύπωση μου κάνει, εφόσον ισχύουν οι ισχυρισμοί για άμεση σύνδεση της με τον Χεϊρστ(κατεστημένο), πως το Hollywood συνέναισε σε μια "επαναστατική" διαδήλωση, καθώς για τέτοια πρόκειται όταν προκαλείς ένα από τα οικονομικά "τέρατα" της εποχής, έχωντας πάντα στο νου μου τα σημερινά σταθμά και μέτρα.

Αλλά ας πάμε στην ταινία. Ξεκινάει με μια σύντομη γεγονοτολογική αφήγηση γύρω από τον ήρωα Κέιν, με τα χρόνια της ακμής και της παρακμής, η οποία δίνει στο θεατή κατεύθυνση για το τι θα παρακολουθήσει. Μετ' έπειτα παρουσιάζεται η τελευταία του ανάσα και τα χείλη του νοσταλγικά μα αποφασισμένα να ψελίζουν το "Rosebud", σαν βελόνα την τελευταία της νότα στο παλίο σκονισμένο πικ απ. Ε, αυτό το Rosebud γίνεται κινητήριος μοχλός για δημοσιογραφική έρευνα, μια πιο προσωπική έρευνα για τον άνθρωπο Κέϊν, για αυτή τη Rosebud που ποτέ δε γνώρισαν και τόσο σημαντική για αυτόν τον μεγιστάνα της εποχής του ήταν. Εδώ αρχίζει και η ταινία, με αρχιτεκτονική δόμηση αφήγησης καθώς ο δημοσιογράφος Thompson(William Alland) αρχίζει να ξεσκονίζει τις πιο βαρύγδουπες πτυχές της ζωής του. Ξεκινώντας απ' το ίδρυμα Thatcer όπου μεγάλωσε και μορφώθηκε ο Κέϊν και με τεχνική κυρίως flash back κάνει μια μικρή αναφορά στην παιδική ηλικία του, και μετ' έπειτα χάνεται στο ψυχρό των καταστατικών του ιδρύματος τα οποία προσπερνιούνται ως ανούσια για τη ζωή του. Η αναφορά μπορεί να είναι σύντομη(μόλις ένα πλάνο) αλλά αποτυπώνεται με τεράστια ένταση χάρις μια αξιοθαυμαστή σεκάνς του Orson Welles για την οποία θα κάνω λόγο στη συνέχεια. Έτσι ο δημοσιογράφος μετά από το άκαρπο της προσπαθειάς του συνεχίζει προσεγγίζωντας τον διαχειριστή του Κέϊν, Bernstein(Everett Sloane) ο οποίος σαφώς πιο φιλικός προσπαθεί να δώσει μια εξήγηση γύρω απ' το μυστήριο της Rosebud. Το πρόβλημα είναι ότι κανείς δε μπόρεσε να νιώσει απόλυτα, να βιώσει τον άνθρωπο Kane και έτσι ο καθένας δίνει μια πιθανοτική εκδοχή με γνώμωνα τον εαυτό του και την δική του οπτική. Σε αυτό το σημείο, μέσα απ' την κουβέντα τους, γίνεται ορατή η απαξίωση των χρημάτων και του πλούτου, οριοθετώντας τον ως παράγοντα δυστυχίας σ' ένα περιβάλλον που ασφυκτιεί η καρδιά. Επίσης μας δίνεται και μια ιδέα για την έκρυθμη αγάπη, αυτή που είχε μέσα του ο πολίτης Kane(Orson Welles),μέσα απ' τους δύο γάμους του. Η τεχνική της αφήγησης δεν περιορίζεται μόνο σε ψυχρή απεικόνιση αλλά και σε πιο προσωποποιημένους διαλόγους. Αυτή τη φορά με πιο πολλές ελπίδες ο κ. Thompson κατευθύνεται στον στενό φίλο του Kane, τον Leland(Joseph Cotten). Αυτός γνωρίζωντας καλύτερα απ' όλους τον φίλο του θα κάνει μια πιο λεπτομερή σκιαγράφηση της προσωπικότητας του! Εδώ πλέον γίνεται σαφής η πυξίδα της συμπεριφοράς του Kane, τα συναισθήματα εύκολα αποκωδικοποιούνται μέσα απ' τις πράξεις. Και η εμηνεία σχεδόν των πάντων απλόχερα χαρίζεται στον θεατή. Αυτή η αφήγφηση αποτελεί την ουσιαστικότερη γνωριμία του κοινού με τον Kane ωστόσο δε μπορεί επακριβώς να δυεισδύσει στην καρδιά του. Έτσι το κάστρο της Rosebud παραμένει απόρθητο. Ακολουθεί η επίσκεψη στην γυναίκα του Susan(Dorothy Comingore) η οποία χτυπημένη απ' τις πληγές του γάμου της και εμφανώς αδύναμη για όποια χρήσιμη περιγραφή παραπέμπει τον δημοσιογράφο στον Μπάτλερ της οικογενείας. Ο οποίος τελικά δείχνει να είναι ο πιο κοντινός στην αλήθεια του Kane, να βυθίζεται στον συναισθηματικό του κόσμο, κόσμο τόσο προσωπικο που δεν γίνεται πιστευτός απ' τον Thompson. Τελικά ο Orson Welles φυλάει το μυστήριο για να το λύσει μόνο στο θεατή, με ένα τόσο λιτό μα τόσο δραματικό πλάνο...Η Rosebud καίγεται, η σανίδα μαζί με την ήδη νεκρωμένη καρδιά στην πυρρά, ο Kane ήταν πάντα αυτός που ήταν γιατί αναγκάστηκε να πεθάνει από πολύ μικρός... Γιατί η αγάπη ήταν κάτι που είχε πιο πολύ απ' όλους ανάγκη αλλά ήξερε πως ποτέ δε θα δώσει.

Αποκωδικοποιώντας τον πολίτη Kane: Στο πρώτο πλάνο αυτή τη θρυλική σεκάνς που έχω ήδη προαναφέρει βλέπουμε τα "μεγάλα αφεντικά" να ρίχνουν τα ζάρια της ζωής του μικρού Kane. Ο τελευταίος εμφανίζεται κατά τη διάρκεια της σκηνής στο απειριοστό οπτικό πεδίο -σε μια απεικόνιση μικρότητας, όντας ανήμπορος να κάνει έστω το παραμικρό αφού η μοίρα του βρίσκεται σε ξένα χέρια- να παίζει παρέα με την παιδικότητα του, κοντά στο σπίτι του όπου νιώθει ασφάλεια. Σκηνή βαρυσήμαντη στην εξέλιξη της ταινίας με το νόημα της να αποκρυπτογραφείται στο τέλος. Η αγάπη του για τους γονείς του για την οικογένεια του πέθανε για πάντα, αφού αυτοί αποποιήθηκαν του μικρου Kane και τον έστειλαν μακρυά τους για ένα καλύτερο μέλλον αψηφώντας στην ουσία το παιδί. Η καρδιά του πάγωσε για πάντα, και ποτέ οι παλμοί του δεν θα ζητούσαν κάτι, ο φόβος της απόρριψης σαν δέντρο μέσα του ρίζωσε και αεναή συναίσθημα ο φόβος, θα γυρεύει την αγάπη των άλλων και ας αυτός δεν έχει ούτε ένα γραμμάριο να δώσει...
Μετά από αυτή την αναφορά, θα πάμε στον διαχειριστή του. Ο οποίος εμέσως θα μας πληροφορίσει πως ο Kane δε νοιαζόταν για τα λεφτά. Πως τα λεφτά είναι κάτι εύκολο, το δύσκολο είναι να 'σαι άνθρωπος, και πως ο Kane ήταν...Πως έκανε τα πάντα για την αγάπη χωρίς ωστόσο να μας αποσαφηνίζει ποια μορφή αγάπης. Μετ' έπειτα, μεγαλωμένος πια ο Kane, εμφανίζεται με ένα πολύ φιλικό προφίλ. Ένας άνθρωπος αξιαγάπητος, ή μάλλον όπως ανακαλύτει στη συνέχεια ο θεατής που το μόνο για το οποίο ενδιαφέρεται είναι να είναι αγαπητός. Σιγά σιγά αποκτά χρήματα, δημοτικότητα και μια μορφή εξουσίας. Η καρδιά του είναι παγωμένη, και ευστόχα ο Orson Welles τον σκιαγραφεί να προπσαθει να καλύψει την εσωτερική αυτή ανεπάρκεια με μια μανιακή συλλογή περίφημων υλικών αντικειμένων. Αντικειμένων που δεν του χρησιμεύουν σε τίποτα αλλά αποσκοπούν κυρίως στο να αποκτήσει τον θαυμασμό των άλλων και στο να αντικαταστήσει με πλούσια περιουσιακά στοιχεία την εσωτερική ερημιά του. Μια απεικόνιση με βαθύτερη ειρωνική κρίση προς τον μανιακό καταναλωτισμό σε μια προσπάθεια να ερμηνευτούν τα αίτια του σε πιο γενική βάση. Η εξουσία του δίνει την ευκαιρία, και έτσι θα διεκδικήσει την απόλυτη δημοτικότητα. Να μπει στις καρδιές του λαού, όντας ο πρόεδρος της χώρας. Ξέρει οτί δε θα μπορέσει να κάνει τίποτα για αυτούς, αλλά δεν ενδιαφέρεται, τον νοιάζει μόνο να μπει στις καρδιές τους, και θα κάνει τα πάντα για αυτό. Μέχρι να πέσει στην παγίδα του πολιτικού αντίπαλου του. Αυτός θα του πάρει την ευκαιρία να εκλεγεί πρόεδρος, και μέσα του τα πάντα κλονίζονται, αφου κουτουλάει στο αδιέξοδο που του 'χει στήσει. Το ξέσπασμα χαρακτηριστικό σε μια υψηλής έντασης σκηνή. Ο αντίπαλος του τον δυσφήμησε δημοσιεύοντας την παράνομη σχέση του με μια άσημη κοπέλα που ειρωνικά ο τύπος αποκαλεί τραγουδίστρια. Για την απεικόνιση της ήττας και της ψυχοσύνθεσης του Kane ο Οrson Welles επιστρατεύει μια συμβολική περίτεχνη γωνία λήψης(απο κάτω προς τα πάνω) δίνωντας τον πρωταγωνιστή να μη χωράει πουθενά και τον ουρανό(ταβάνι) έτοιμο να τον πλακώσει. Ο Kane τώρα για το μόνο που ενδιαφέρεται είναι η φήμη του. Θα παντρευτεί την κοπέλα του σκανδάλου. Θα χτίσει όπερα για αυτή, θα προσλάβει τους καλύτερους μουσικούς για να την εκπαιδεύσουν, να την κάνει τραγουδίστρια, ενδιαφερόμενος μονάχα για το δημόσιο προφίλ του, θα πατήσει επι πτωμάτων για να περιφρουρήσει την δική του περηφάνια, για να περισώσει κάτι απ' την αγάπη που είχε κατακτήσει. Η σχέση εξουσίας αποτυπώνεται διαρκώς, όπου ο Kane εμφανίζεται διαρκώς στο κάδρο υψηλότερα απ' την γυναίκα του θέλωντας να διαμορφώσει την ζωή της, την ζωή τους, την ζωή του κόσμου όπως διαμορφώσαν τη ζωή του οι γονείς του, απορρίπτωντας τον όταν ήταν μικρός. Αξίζει να σημειωθεί το βάθος πλάνου που χρησιμοποιεί ο σκηνοθέτης σε όλη την ταινία, σε μια άκρως επαναστατική για την εποχή, και όχι μόνο, κινηματογράφηση. Μπορεί με αυτόν τον τρόπο να δώσει ευρύτερα πλάνα στον θεατή, να του αποκαλύψει τα πάντα με μεγάλη ευχέρια και να επιδράσει θετικά στηνψυχοσύνθεσή του. Τέλος με μια έντονη συναισθηματικά σκηνή κλείνει η αφήγηση, μ' ένα δάκρυ(το μοναδικό που βλέπουμε) στα μάτια του ήρωα μόλις αγγίζει τη σφαίρα της χαμένης του παιδικότητας, αφού΄προγενέστερα έχει βιώσει ξανά την απόρριψη με την γυναίκα του να τον εγκαταλείπει αντιλαμβανόμενη την αυταρχική του προσωπικότητα και κάνωντας του την αυτοπαρουσίασή του! Όλη η αλήθεια ωστόσο θα παρουσιαστεί στο θεατή και μόνο με το πλάνο όπου καίγεται η χώρα της Rosebud. Η μοναδική χώρα που αγάπησε, και που λεηλατήθηκε από αυτούς που εκτίμησε και θεωρούσε κατοικούς της. Η χώρα της παιδικότητας, η οικογένεια του, η αγάπη του για αυτήν αποκόπτηκε και διαμελήστηκε παγώνοντας για πάντα την καρδιά του στην πιο ευαίσθητη ηλικία...Με ένα λιτό πλάνο που φουσκώνει συνέχεια μέσα σου, που η τρίχα μου ακόμα σηκωμένη είναι...

Citizen Kane, τις ευχαριστείες μου, είναι και αυτός μαζί με αρκετές άλλες η ζωντανή απόδειξη γιατί το σινεμά έχει πολλά να δώσει. Έδωσε τα πάντα σε χαλεπούς κινηματογραφικούς καιρούς(από πλευρά δυνατοτήτων, όχι πάθους για να μην παρεξηγηθώ) και νομίζω είναι ακόμα ένα τεκμήριο γιατί τελικά ο κινηματγράφος είναι τέχνη!
Βαθμολογία 9,5/10