Belovy

Σκηνοθεσία: Victor Kossakovsky
Παραγωγής: Russia / 1994
Διάρκεια: 60'

Ο Victor Kossakovsky πατάει το rec και καταγράφει σε ασπρόμαυρο φιλμ την καθημερινή ζωή τριών συνηθισμένων ανθρώπων στην ύπαιθρο της Ρωσίας. Όταν η Anna Belova νιώθει την κάμερα πάνω της, δηλώνει αυθορμήτως: "Δεν έχει νόημα να κινηματογραφείς εμάς. Εμείς είμαστε κοινοί άνθρωποι."


Όσο απλοϊκή μοιάζει η δήλωση της Belova σε πρώτη ανάγνωση, άλλο τόσο καίρια είναι αν αναλογιστεί κανείς την ευρύτερη δομή/λειτουργία της κινηματογράφησης. Η κινηματογραφική διαδικασία έχει μετατραπεί, σχεδόν ολοκληρωτικά, σ' έναν μεσάζοντα που απλώς υλοποιεί ένα προσχέδιο(σενάριο). Αυτό το υποτιθέμενα σημαντικό/ιδιαίτερο προσχέδιο επιθυμεί να εξομολογηθεί μια (συνηθισμένη) ταινία. Υπό αυτή την έννοια η κινηματογράφηση είναι μια διαδικασία δεσμευμένη και στημένη. Καθώς η διαδικασία περιορίζεται, και πολλές φορές εξαντλείται κιόλας, στο απλώς να μεταγράψει μια προαποφασισμένη δήλωση στο κινηματογραφικό μέσο. Υπό αυτό το πρίσμα, αν συμφωνήσουμε, πως ταινία είναι αυτό που επιθυμεί "να πει" ο δημιουργός, κι αν αναλογιστούμε πως αυτό το "πει" είναι προαποφασισμένο, τότε συμπεραίνουμε πως η κινηματογράφηση είναι απλώς ένα (αναγκαστικό και διεκπεραιωτικό) στάδιο που στην πραγματικότητα έπεται της ταινίας.


Όμως τίποτα από τα παραπάνω δε βρίσκει εφαρμογή στο Belova. Κι αυτό γιατί ο Kossakovsky αμφισβητεί τις παραδοσιακές αρχές με τις οποίες κινηματογραφείται μια ταινία. Δε στέκεται πίσω από την κάμερα για να διηγηθεί μια ιστορία. Στέκεται πίσω από την κάμερα για να ακούσει μια ιστορία. Στο Belovy δε θα βρεις καμία προσχεδιασμένη δήλωση. Καμία προαποφασισμένη αφήγηση. Αν μπορείς να εντοπίσεις κάτι που διαποτίζει τον φιλμικό χωροχρόνο, αυτό είναι η αμφιβολία. Αμφιβολία όχι με την έννοια της δυσπιστίας. Αμφιβολία με την κοινή θνητή έννοια ενός ανθρώπου που περιπλανιέται χωρίς να γνωρίζει τι του επιφυλάσσει η επόμενη στιγμή. Αδιαφορεί για τη σημασία. Απλά υπάρχει κι αναπνέει το ό,τι. Έτσι και ο Kossakovsky αφήνει την κάμερα σε ρόλο διακριτικού παρατηρητή να αναπνεύσει ελεύθερα. Χωρίς να σκηνοθετήσει τη "δράση", αλλά αφήνοντας την κάμερα να απορροφήσει αβίαστα ό,τι έρχεται σε αυτή.

Σαν προφανές συνονθύλευμα όλων τον παραπάνω, εύκολα μπορεί να φανταστεί κανείς πως ο Ρώσσος auteur χρησιμοποιεί τα κινηματογραφικά μέσα λιτά και απέριττα. Η κάμερα παρίσταται διακριτικά στο χώρο. Ουσιαστικά γίνεται σημείο του χώρου. Ποτίζει, όπως ένα έπιπλο, ή ένα ρούχο, απ' τη μυρωδιά αυτού που το φοράει. Δίνει την απόλυτη άνεση στους ηθοποιούς, ή καταλληλότερα στα "μοντέλα", να υπάρξουν ελεύθερα. Χωρίς το παραμικρό ίχνος υπόδησης, ή συνειδητής(ακόμα και ασύνειδης) αυτολογοκρισίας. Ταυτόχρονα, όμως, δίνει την απόλυτη ελευθερία έκφρασης και σε αυτόν που κοιτάει μέσα από αυτή. Έτσι, ο Kossakovsky καταφέρνει, χρησιμοποιώντας με αγνό τρόπο τα υλικά της υπαίθρου και της καθημερινής ζωής των ηρώων του, να μεταδώσει μια ποιητική χροιά στο film του. Όπου, καθένα από τα ελάχιστα παιχνιδίσματα με τη φόρμα, δεδομένης της προαναφερθείσας λιτότητας, ενέχει αντίκτυπο σεισμικής δόνησης κατά τη διάρκεια της θέασης.


Με το τέλος της ταινίας ο Kossakovsky παρατηρεί την Anna Belova να διαψεύδει τον εαυτό της και την αρχική της δήλωση. Καθώς η τελευταία δακρύζει ακούγοντας μονάχα μερικά κινηματογραφημένα κομμάτια του εαυτού τους. Τελικά οι κοινοί άνθρωποι μπορούν να προκαλέσουν συγκίνηση. Η απόλυτη επιβεβαίωση έρχεται από μερικά χωροχρονικά μίλια μακριά. Όπου ο συνηθισμένος άνθρωπος-θεατής, κατά τη διάρκεια της θέασης, έχει ερεθιστεί συναισθηματικά, αισθητικά, διανοητικά και με όλους τους τρόπους από μια ταινία χωρίς ταινία. Από μια ταινία χωρίς ιδιαίτερες/μοναδικές/σημαντικές καταστάσεις. Από μια ταινία χωρίς προσχεδιασμένες θέσεις. Και ο Ρωσσος auteur κατά αυτό τον τρόπο ανοίγει ένα ακόμα πολύ μεγάλο ερώτημα: Ίσως τελικά το παραδοσιακό μοντέλο της προσχεδιασμένης ταινίας να εξυπηρετεί μονάχα τη ματαιοδοξία του δημιουργού να πει (μεγαλόστομα) πράγματα, και όχι την ανάγκη του θεατή να ερεθιστεί. Καθώς, όπως αποδεικνύει το Belova(και όχι μόνο), ο τελευταίος μπορεί να ενεργοποιηθεί και μέσα από ταινίες που δεν αντιμετωπίζουν την κινηματογραφική διαδικασία διεκπεραιωτικά. Από ταινίες που «χρησιμοποιούν» την κινηματογράφηση με έναν πιο ευαίσθητο και εξερευνητικό τρόπο.