Lost Highway

Σκηνοθεσία: David Lynch
Παραγωγής: France / Usa / 1997
Διάρκεια: 135'

"Θέλω τα πράγματα να είναι όπως τα θυμάμαι. Όχι απαραίτητα όπως έγιναν", λέει εξ' αρχής ο Bill Pullman, δηλώνοντας ρητά την απαρέσκειά του προς τις κάμερες. Οι κάμερες καταγράφουν τα γεγονότα όπως γίνονται. Πλέον, είμαστε βέβαιοι. Και απροστάτευτοι. Η χαμένη λεωφόρο που ξετυλίγει ο David Lynch δεν είναι παρά μια αλλόκοτη πατρίδα φαντασιώσεων, ονείρων που λαμβάνουν χώρο στην ακατοίκητη μνήμη του πρωταγωνιστή.

Η μνήμη είναι ένας αναστάσιμος μηχανισμός. Στο περίπου. Πάντα περίπου. Επαναφέρει στη ζωή -στο παρόν- στιγμές από κάποιο κοντινό ή μακρινό παρελθόν. Η επαναφορά όμως δεν είναι ούτε καρτ ποσταλική ούτε ακτινογραφική. Η επαναφορά του χρόνου στο χρόνο διαπράττεται μέσω μιας μεταμφιεσμένης φωτογραφίας, αφηρημένης, καθώς σ' αυτή έχει προστεθεί το εκάστοτε συναισθηματικό/ιδιοσυγκρασιακό υπόβαθρο του "φωτογράφου". Ένας περίπου παρελθοντικός χρονοτόπος ανασταίνεται, δια της μνήμης, σ' ένα παροντικό χωροχρονικό τοπίο που συντίθεται απ' το σπέρμα της ανάμνησης και την ανάμειξη με τη νοσταλγία, τις ενοχές, τις φοβίες, τις προσδοκίες και τις προκαταλήψεις της στιγμής. Ό,τι έζησε στο παρελθόν, πλέον, το κοιτάμε σαν τρίτοι. Ως παρατηρητές και όχι ως αυτοί που το έζησαν/έπλασαν/γέννησαν. Δεν είμαστε ποτέ ίδιοι απέναντι στα συμβάντα. Ένα τοπίο δεν είναι ποτέ ίδιο...


Ο άνθρωπος χάρις τους συνειδητούς μηχανισμούς διαχείρισης της μνήμης, αντλεί μια αυστηρά γραμμική αίσθηση για τη μορφή του χρόνου. Ίσως όμως η γραμμικότητα του χρόνου δεν είναι παρά μια ψευδαίσθηση που ορίζει την κυριαρχία του συνειδητού έναντι στο ασυνείδητο. Στο σινεμά του Lynch τίποτα δεν είναι γραμμικό. Ο χρόνος μοιάζει ακατοίκητος, βυθισμένος μέσα σε μια χαοτική και απροσδιόριστη παραλληλία. Ίσως επειδή ο Lynch, στην πλειοψηφία της φιλμογραφίας του, επιχειρεί να αναλύσει τον ανθρώπινο χρόνο σε ένα βαθύτερο επίπεδο. Ή για να είμαστε πιο κυριολέκτες, στο επίπεδο του ασυνείδητου. Το Lost Highway δεν είναι παρά μια βουτιά στην ασύνειδη μνήμη του Bill Pullman.


Τα κομμάτια του παρελθόντος, ο εντυπωμένος στις αισθήσεις χρόνος, περιπλέκεται με φαντασιακές αφηγήσεις οι οποίες είναι καθοριστικές για την συνεπή και συνεκτική εικόνα της έννοιας εαυτός. Ωστόσο, η μνήμη δεν είναι ούτε αμετάβλητη, ούτε απόλυτη. Δεν πρόκειται για ένα στατικό απόθεμα χρόνου. Η μνήμη είναι άχρονη. Αφού δεν κατοικεί ούτε στο παρελθόν, ούτε στο παρόν. Και ακόμα πιο πολύ, η ασύνειδη μνήμη είναι μεταβλητή και ρευστή. Εύπλαστη. Καθώς τα δομικά ασύνειδα στοιχεία της, οι φαντασιακές αφηγήσεις, τα όνειρα τείνουν να αλλάζουν, να μεταμορφώνονται ανά τον χρόνο. Να αλλάζουν κατ' αντιστοιχία με τις αλλαγές που συμβαίνουν στο ρευστό και μεταβλητό περιβάλλον μιας οντότητας, ούτως ώστε να εξασφαλιστεί η ταυτοτική συνέπεια και συνοχή του εαυτού. Θεωρητικά, κάτω από το πρίσμα μιας ψυχολογικής ανάλυσης, σε ακραίες καταστάσεις, μια ατομικότητα, ένας άνθρωπος, δύναται να αναπλάσει οριστικά το παρελθόν, ούτως ώστε να μεταμορφωθεί και να επιτύχει μια νέα ισορροπία στις ακραίες αλλαγές της ζωής του. Κάτι ανάλογο συμβαίνει και στον ετοιμόρροπο και Bill Pullman όταν βρίσκεται στη φυλακή, ένοχος για το φόνο της γυναίκας του. Για να ισορροπήσει πρέπει να μεταμορφωθεί, να αναγεννηθεί. Το Lost Highway δεν είναι παρά μια αστραπιαία κούρσα σε αυτούς τους ασύνειδους μηχανισμούς της μνήμης του Pullman, που αναπλάθουν και μεταποιούν το παρελθόν ούτως ώστε o ήρωας να αναγεννηθεί ως μια νέα ύπαρξη, απελευθερωμένη απ' το βάρος των ακραίων καταστάσεων του προηγούμενου εαυτού του.


Κι έτσι επιστρέφουμε στην αρχική φράση. Το μόνο εμπόδιο για τη μεταμόρφωση είναι οι βιντεοκάμερες. Τα αδιάσειστα ντοκουμέντα. Αυτές καταγράφουν τα γεγονότα απόλυτα, όπως συνέβησαν. Η ασύνειδη μνήμη μπορεί να μεταλλάξει το οντολογικό της παρελθόν, αλλά αδυνατεί να διαγράψει αυτές τις μαρτυρίες. Οι βιντεοκάμερες, τα απόλυτα καταγεγραμμένα συμβάντα, είναι η πραγματική φυλακή για τον αυτοφυγά Pullman. Ωστόσο, σε αυτό το σημείο, ο Lynch μοιάζει να αυτοϋπονομεύεται σαρκαστικά μέσα σε έναν τραγικό παραλογισμό. Ο ήρωας του μοιάζει πραγματικά παγιδευμένος απέναντι απ' την κάμερα του Mystery man. Απ' την άλλη όμως, η πραγματική ελευθερία του, η οντολογική ύπαρξή του, οφείλεται σε μια άλλη κάμερα. Αυτή του σκηνοθέτη, αυτή του Lost Highway, αυτή του κινηματογράφου. Την κάμερα που γεννάει τις εικόνες μέσα σε μια ιδανική, σε μια ονειρική ελευθερία. Ιδού το παράλογο.


Χαμένοι στη λεωφόρο της ασύνειδης μνήμης. Ο χρόνος ραγίζει. Χάνει τη γραμμικότητά του. Η αρχή και το πέρας αφήνονται στα δάχτυλα της ψευδαίσθησης. Ο εαυτός σβήνει το περίγραμμά του. Δεν υπήρξε ποτέ. Χαμένοι στη χαοτική παραλληλία του ανθρώπινου χωροχρόνου.
Βαθμολογία 9,5/10

The Elephant Man

Σκηνοθεσία: David Lynch
Παραγωγής: USA / 1980
Διάρκεια: 124'

John Merrick ή άνθρωπος ελέφαντας, εσύ από ποιο μπαλκόνι τον κοιτάς; Ο John Merrick(John Hurt) είναι μια στρεβλωμένη ανθρωπομάζα, παραμορφωμένη κατά πολύ για να αποκαλείται ανθρωπόμορφη. Αυτή την ανωμαλία εκμεταλλεύεται ο Bytes, ένας τσιρκολάνος, που τον εκθέτει σ' ένα τσίρκο για τέρατα ώστε να βγάζει τα βιοποριστικά. Παράλληλα, δεν παραλείπει να ασκεί εξουσία πάνω στον ανίσχυρο John, εκτονώνοντας τα δικά του, εξ ανέχειας, καταπιεσμένα ένστικτα. Ο Frederick Treves(Anthony Hopkins) είναι ένας ιατρός με ενδιαφέρον στη μελέτη ανθρωπόμορφων τεράτων, επιδιώκοντας, καλυμμένα, την εσωτερική ανάδειξη-αναγνώριση μέσω αυτών. Όταν θα δει τον John Merrick θα σπεύσει να τον αναλάβει υπό την κατοχή του, προσφέροντάς του έναν υγιέστερο(;) τρόπο ζωής, και κάνοντάς τον κατά έναν τρόπο, "επιστημονικό", αξιοθέατο στους κοσμικούς κύκλους.


Το "The Elephant Man" κινηματογραφικά μας εκπλήσσει. Όχι απαραίτητα ευχάριστα. Μας εκπλήσσει διότι δε συναντάμε τα προσφιλή στο σινεμά του Lynch σχήματα. Η αφηγηματική αναρχία έχει αντικατασταθεί με μια σχεδόν παραδοσιακή γραμμική αφήγηση. Ενώ και η συνήθης πύκνωση στη μετάδοση της πληροφορίας έχει υποκατασταθεί με επαναληπτικά μοτίβα που αποσκοπούν στην υπερσαφήνιση των εκπεμπόμενων μηνυμάτων. Είτε γιατί ο δημιουργός δεν πιστεύει στην εικόνα του, είτε γιατί δε πιστεύει στο κοινό του, είτε επειδή θέλει να κοινωνήσει την ταινία σ' ένα μεγαλύτερο κοινό. Άλλωστε, ας μη ξεχνάμε ότι προτάθηκε για 8 oscars. Η μουσική, σχεδόν ισοβαρές στοιχείο με την εικόνα στον κινηματογράφο του Lynch, επαναπαύεται σε πιο τυποποιημένες επιλογές, συμβαδίζοντας και με τις ανάγκες της γραμμικής πλέον ιστορίας. Και έτσι το ψυχεδελικό κομμάτι, αυτό που χαρακτηρίζει το δημιουργό, αφήνεται αποκλειστικά στη φωτογραφία του Freddie Francis, στους εκπληκτικούς ασπρόμαυρους πίνακές του.


Θα ήθελα όμως να επιστρέψω μ' ένα παράδειγμα για αυτό που χαρακτηρίζω ως υπέρμετρη προσπάθεια αποσαφήνισης απ' την πλευρά του δημιουργού. Στα εναρκτήρια λεπτά, όταν ο Frederick Treves θα πάρει υπό την κατοχή του τον John Merrick, θα γίνουμε μάρτυρες μιας πραγματικά αριστουργηματικής σκηνής. Τη σκηνή που ο ιατρός γνωρίζει το "πειραματόζωό" του στους συναδέλφους του. Η κάμερα κοιτάει εναλλάξ τον John Merrick πίσω από μια κουρτίνα και τα βλέμματα των ιατρών. Τι αριστουργηματική σκηνή; Η μετατόπιση απ' το τσίρκο των δρόμων στο τσίρκο των επιστημονικών συνεδρίων. Και όλο αυτό μόνο με μια σκηνή. Λίγο αργότερα, σεναριακά πλέον, θα παρατηρήσουμε επίσης ένα αριστουργηματικό εύρημα. Η επίσκεψη κάθε επώνυμου στο νοσοκομείο όπου "περιθάλπεται" ο John Merrick, συνοδεύεται με το ανάγνωσμα των κοσμικών στηλών των εφημερίδων της επόμενης μέρας. Όπου και φυσικά πρωταγωνιστούν οι χθεσινές επισκέψεις, δίνοντάς τους έτσι το χρίσμα μιας κοσμικής δεξίωσης, παράστασης, ή ενός πιο εκλεπτυσμένου τσίρκου. Άλλο ένα αριστουργηματικό εύρημα! Στη συνέχεια θα παρακολουθήσουμε δια του λόγου την διευθύντρια να επιπλήττει τον ιατρό Treeves για την "εκμετάλλευση" του John Merrick. Ενώ λίγο αργότερα θα παρατηρήσουμε τον συγκλονισμένο Treeves, επίσης δια του λόγου(που σχεδόν ποτέ καλλίοπτος), να συνειδητοποιεί ότι λειτουργεί όπως ο προκάτοχός του Bytes. Με αποτέλεσμα ο Lynch να υπογραμμίζει το υπογραμμισμένο, κάνοντας εν τέλει μια μουντζούρα.


Στα του "The Elephant Man" επί της ουσίας παρακολουθούμε μια σωρεία ανθρώπων να κακοποιούν τον ασθενέστερο John Merrick. Παρά το απάνθρωπο βάρος των ενεργειών τους η ματιά του Lynch δε γίνεται ποτέ κριτική. Αρνείται να εκπέσει σε μια συζήτηση ψευτο-ηθικής. Αντίθετα, όπως η Βιριδιάνα του Bunuel, κοιτάει τις πράξεις να ξεδιπλώνονται φυσικά πίσω απ' τα κίνητρα των κατόχων τους. Κίνητρο: το πρόσταγμα του πνεύματος προς την ύλη -το σάρκινο σώμα μας- που προκύπτει από την διαμόρφωση του πνεύματος μέσα στη μήτρα του πολιτισμού-υλικού κόσμου. Οι πράξεις φερειπείν του Bytes καθρεφτίζουν το βιοποριστικό άγχος και την ανάγκη ανταπόδοσης της υλικής εξαθλίωσης που έχει βιώσει. Η φροντίδα του ιατρού Treeves προκύπτει απ' το εγωκεντρικό κίνητρο ανάδειξης μέσω της επιστημονικής μελέτης του John Merrick. Και ούτω καθ' εξής. Δεν υπάρχει αυτό που η ηθική ονομάζει καλό ή κακό. Μόνο κίνητρα, αχρωμάτιστα, ή μάλλον χρωματισμένα από τη συμβίωσή μας με τον πεπερασμένο υλικό κόσμο, που πυροδοτούν τις πράξεις μας.

Σε αυτά τα πλαίσια ιδιαίτερο ενδιαφέρον παρουσιάζει ο παθητικός ήρωας John Merrick. Ο John Merrick είναι ένας ήρωας που δε διεκδικεί, δεν αγωνίζεται. Στην ουσία, είναι ένας ήρωας σπασμένος -όπως σπασμένος ο κάθε κακοποιημένος- που μόνο ελπίζει. Η αναφορά στη Βίβλο έχει ξεκάθαρη χροιά. Ο Merrick λοιπόν μόνο ελπίζει. Όχι στην καλή μέρα, αλλά απλά σε μια καλύτερη μέρα. Είναι πρόθυμος να ανταλλάξει την επίγεια κόλαση που βιώνει, για μια άλλη πιο ήπια κόλαση. Αλλά όχι για τον Παράδεισο! Είναι ο ίδιος, παραμορφωμένος από τον κύκλο της ζωής, που 'χει πειστεί για τη διαφορετικότητά του. Δικαιώνοντας, κατά έναν τρόπο, τις άνισες συμπεριφορές εις βάρος του. Αρνείται να κοιταχτεί στον καθρέφτη, αρνείται να ξορκίσει την επιφάνεια, και να αποδεχτεί τον εαυτό του. Ο φόβος της επαλήθευσης του ψέματος της εικόνας τον στοιχειώνει. Σπασμένο το "είναι". Για αυτό και η θυσία. Θυσιάζουμε μόνο ό,τι δεν είμαστε...


Βέβαια ο Lynch κάνει κάτι ασυγχώρητο για το σινεμά του Bunuel: ανθρωπισμό. Θεωρεί πως η επίδραση των πρωταρχικών εγωκεντρικών κινήτρων που υπαγορεύουν τις πράξεις μας, δύναται να εξαλειφθούν. Να αποκοπούν από την εξωτερική πολιτισμική μήτρα που επενεργεί πάνω μας, και να ενταχθούν μέσα στο γενόμενο σύμπαν μιας διαπροσωπικής σχέσης. Όπου το "Εγώ" παράγεται ως το συσσωμάτωμα των ατομικοτήτων που συνθέτουν την εκάστοτε ανθρωποσχέση. Όπως συμβαίνει εν τέλει και μεταξύ του John Merrick και του Frederick Treves. Η σχέση τους παύει να είναι συναλλακτική. Πατάει σε έναν βαθύτερο ενσυναισθηματισμό και αποκτά μια αγνή διάσταση αλληλοσυμπλήρωσης και πραγματικού ανιδιοτελούς ενδιαφέροντος. Μια αισιόδοξα νότα μας κατακλύζει..

Όμως, το ερώτημα είναι άνθρωπος ή ελέφαντας; ή μήπως σε τι διαφέρει το δίποδο ζώο που καλείται άνθρωπος σε σχέση με την υπόλοιπη αγέλη;
Βαθμολογία 8/10