Nema-ye Nazdik

Σκηνοθεσία: Abbas Kiarostami
Παραγωγής: Iran / 1990
Διάρκεια: 98'

Αυτόν τον λένε Hossain Sabzian. Είναι σινεπαθής καλλιτεχνόφιλος. Προσποιείται τον διάσημο Ιρανό σκηνοθέτη Mohsen Makhmalbaf σε μια τυχαίως ευκατάστατη Ιρανική οικογένεια. Με αντάλλαγμα την υποτιθέμενη διανομή ρόλων σε μια νέα ταινία κερδίζει γενναιόδωρα στέγη, αναγνώριση και εκτίμηση. Στο τέλος κερδίζει και την καχυποψία. Οδηγείται στο δικαστήριο για πλαστοπροσωπία. Δικάζεται. Η δίκη ευαισθητοποιεί και έλκει θεματολογικά τον Abbas Kiarostami. Την "καταγράφει". Κινηματογραφικά.

Όλα λαμβάνουν χώρο εντός του δικαστηρίου. Μερικά flash back ανασταίνουν τον χρόνο που προϋπήρξε. Όχι για να περιπλανηθούμε, με αρμοδιότητα αστυνομική στα συμβάντα, αλλά για να αφουγκραστούμε τα κίνητρα, να αισθανθούμε τον Hossain, να γίνουμε ο Hossain. Όχι για να τον δικάσουμε. Αλλά για να συνδιαλεχθούμε. Ο Hossain δικάζεται για πλαστοπροσωπία. Μέσα του όμως, και στις πράξεις του, πέραν των υπαρκτών κερδοσκοπικών κινήτρων(αναγνώριση, χρήματα, εκτίμηση) μπορείς να διακρίνεις μια ευαίσθητη καλλιτεχνική φλόγα. Μπορείς να διακρίνεις έναν άνθρωπο διαφορετικό, ή διαφοροποιημένο, που ανταγωνίζεται τους εφιάλτες του, τον πόνο, τις αδυναμίες. Μπορείς να διακρίνεις μια στοχαστική πραότητα. Ένα εν δυνάμει καλλιτεχνικό μεγαλείο. Μπορεί να μην είναι καλλιτέχνης, με την πρακτική έννοια(τονίζοντας το οικονομικά δύσβατο της καλλιτεχνικής δημιουργίας), αλλά πείθει ως καλλιτέχνης. Αυτό εξασφαλίζει μια επιείκεια και μια μαλθακότητα απ' την πλευρά του δικαστηρίου. Και ταυτόχρονα μια συνταύτιση, καθόλου εκβιαστική, στο βλέμμα του θεατή.


Ο Κιarostami κάνει ένα ασφυκτικό film δωματίου με σαφώς πιο ευρύχωρη προοπτική. Ουσιαστικά κεραυνοβολεί με προβληματισμούς το θεατή. Κι ένας από αυτούς είναι η ανθρώπινη ταυτότητα. Ο Hossain Sabzian παραδομένος στην τέχνη, και στην άμεση επικοινωνίας αυτής με το ανθρώπινο, υπνοβατεί, ίσως περισσότερο συνειδητά απ' όσο δηλώνει το ρήμα, μιμούμενος έναν καλλιτέχνη. Τη δημόσια εικόνα αυτού. Δικάζεται για πλαστοπροσωπία. Δηλαδή την αλήθεια ή το ψεύδος του εαυτού του. Κατά πόσο όμως ο μέσος άνθρωπος είναι γνήσιος και αυθεντικός; Ή για να το διατυπώσουμε διαφορετικά, κατά πόσο η αυθεντική εκδοχή ενός ανθρώπου έχει εξασφαλισμένα και ιδιόκτητα πνευματικά δικαιώματα; Το ότι όλα λαμβάνουν χώρο μέσα σ' ένα δικαστήριο δεν είναι τυχαίο. Το δικαστήριο θα μπορούσε να παρουσιαστεί ως ένα εργοστάσιο παραγωγής νόμων, κανόνων και συμβάσεων. Όλων αυτών των στοιχείων που σε μεγάλο βαθμό μορφώνουν το ψηφιδωτό της ανθρώπινης συμπεριφοράς. Ούτε τυχαίο είναι ότι οι άνθρωποι που παρελαύνουν στο film, μοιάζουν ξεβαμμένοι, τυποποιημένοι, αδιάφοροι. Η ανθρώπινη ταυτότητα, συνειδητά ή ασυνείδητα είναι ένας μίμος του ό,τι έχει υπάρξει. Άμεσα ή έμμεσα. Ενσωματώνει, κατά περίπτωση, είτε τις αιώνιες ιδέες του πνεύματος, είτε τις εφήμερες νόρμες της εξουσίας, είτε και τα δύο, και τις αναπαράγει μέσα από τις πράξεις του.


Ο άνθρωπος λοιπόν, υπό αυτή τη θεώρηση, δεν είναι παρά ένας ηθοποιός. Ο οποίος ερμηνεύει, κατά βάση, εμφυτευμένα σενάρια. Στο δικαστήριο, αρχικά, θα δηλωθεί: "Ακόμα και τώρα πιστεύω ότι παίζει κάποιο ρόλο", ενώ λίγο αργότερα, σε σαφώς πιο αποφορτισμένο περιβάλλον, ο Hossain θα ερωτηθεί αν τελικά προτιμάει να είναι ηθοποιός ή σκηνοθέτης. Όμως τελικά σε τι διαφέρει ένας ηθοποιός από έναν σκηνοθέτη; Ή μήπως ο σκηνοθέτης δεν υποδύεται ρόλους; Στον απτό και πραγματικό κόσμο ό,τι γίνεται αντιληπτό απ' τις αισθήσεις, ό,τι γίνεται ορατό, θα μπορούσε να δηλωθεί ως αιτιατό. Κάνοντας... ένα λογικό άλμα θα μπορούσαμε να ορίσουμε τον ορατό κόσμο ως αιτιατό κόσμο. ;Όμως, για να συμβεί κάτι, για να πέσει ένα φύλλο, για να πεθάνει ένας άνθρωπος, για να προβληθεί μια ταινία είναι αναγκαίο να υπάρχει το ανάλογο (μη αντίληπτο) αίτιο. Έτσι, κατά βάση τα αίτια υπαγορεύουν και γεννούν τον αιτιατό κόσμο, αυτόν που βλέπουμε. Κάτι αντίστοιχο συμβαίνει και στις ταινίες. Μόνο που στις ταινίες ο πραγματικός κόσμος, ο απτός κόσμος, συμπυκνώνεται σ' όσα γίνονται αλτιληπτά στο κάδρο. Ένας ηθοποιός που ερμηνεύει έναν ρόλο, ένα τοπίο που δημιουργεί μια ατμόσφαιρα κ.ο.κ. Ωστόσο, για την τελική συμπεριφορά ενός ηθοποιού, την εικαστική όψη της σκηνογραφίας, τις επιλογές ενός φωτογράφου, είναι αναγκαία η ύπαρξη ενός κατευθυντήριου πλαισίου. Στην ουσία, ο (αόρατος) σκηνοθέτης καλείται να υποδυθεί όλα εκείνα τα αίτια που θα επιτρέψουν στην ταινία του, δηλαδή τον αιτιατό κόσμο του κάδρου (ηθοποιία, σκηνογραφία, ενδυματολογία, φωτογραφία κ.ο.κ.) να εκδηλωθεί, να συμπεριφερθεί κατ' εικόνα του οράματός του.


Κι όσο σκηνοθέτες και ηθοποιοί λύνουν τις αναμεταξύ τους κόντρες, ο Kiarostami επιστρέφει στην αγαπημένη του και κύρια θεματική: τι είναι ψεύτικο, τι είναι αληθινό; Ποια η αλήθεια της Τέχνης; Η Τέχνη οικοδομεί μια αλήθεια μέσα από ψέματα. Και για να μιλήσουμε πιο συγκεκριμένα για τον κινηματογράφο, μια ταινία είναι μια κατασκευή. Προσποιείται μια πραγματικότητα. Δεν είναι η πραγματικότητα. Εκφράζει μια εσωτερικότητα που πασχίζει να απελευθερώσει την κατά συνθήκη αλήθεια απ' το κοινότυπο δέρμα της. Μια εσωτερικότητα που πασχίζει με ανάσες θανάτου να αφουγκραστεί τους χαμένους παλμούς μέσα απ' τον απόηχό τους. Για την κατασκευαστική -μη πραγματική- υπόσταση της Τέχνης ο Kiarostami χρησιμοποιεί ένα αριστουργηματικό εύρημα: ένα χαλασμένο μικρόφωνο. Αμέσως δηλώνεται και στον πιο συνεπαρμένο θεατή ότι βρίσκεται εντός μιας ταινίας. Και καλείται να συμμετέχει. Να πλάσει τους εκούσια "χαλασμένους" διαλόγους.

Όπως κι ο Hossain, μια ταινία δεν είναι ποτέ πραγματική ως προς αυτό που "φαίνεται". Μια ταινία είναι μια κατασκευή. Αυτό που φαίνεται είναι τεχνητό, κατασκευασμένο. Αλλά δεν έχει σημασία. Ένας άνθρωπος, μια ταινία οφείλουν να είναι πειστικοί ως προς αυτό που "είναι". Να είναι απελευθερωτές για αυτή την καλυμμένη αλήθεια, τον εσωτερικό κόσμο, που τους αναλογεί. Έτσι η "Τέχνη" επαναστατεί ενάντια(ή υπέρ) στην πραγματικότητα. Εξωτερικεύοντας, φωτίζοντας και αγγίζοντας μια αλήθεια θαμμένη στα ανέγγιχτα σπλάχνα της ανθρωπότητας.
Βαθμολογία 9/10

The Reflecting Skin

Σκηνοθέτης: Philip Ridley
Παραγωγής: UK / Canada / 1990
Διάρκεια: 95'

Πρόκειται για ένα παραγκωνισμένο αριστούργημα, ακόμα και σήμερα. Από έναν δημιουργό που αποσύρθηκε νωρίς, και διακριτικά, για το θέατρο. Ωστόσο, ο Philip Ridley έχει ανακοινώσει καινούρια δουλειά(Heartless), για την οποία προσωπικά δε μπορώ να μην ανυπομονώ!

Ο μικρός Σεθ ζει σε μια ερημωμένη περιοχή σε προάστια της Αμερικής. Ανατρέφεται εισπνέοντας τους τοπικούς και τους παιδικούς μύθους, ενώ στον υπαρκτό κόσμο ξεδιπλώνεται μια σκληρά εγκληματική πραγματικότητα. Όλα αυτά λαμβάνουν χώρο σε μια φανατικά θρησκευόμενη και κυνική κοινωνία. Απ' όπου μόνο ο έρωτας φαντάζει ως μια οδό απόδρασης. Αλλά και αυτός είναι καταδικασμένος σε θάνατο. Δήμιος ο ίδιος ο νοσηρά διεφθαρμένος τόπος, όπου η ανθρώπινη ποίηση, σε όποια της μορφή, εξοστρακίζεται δια της βίας!


"Διάφανο Δέρμα" διαβάζουμε στον τίτλο. Και ίσως πρόκειται για τη φράση που συμπτύσσει καθολικά το νόημα της ταινίας! Θα μπορούσαμε να ορίσουμε ως δέρμα τα τοιχώματα εκείνα που προστατεύουν την εσωτερικότητα του ατόμου από τα εξωτερικά γεγονότα, τις κοινωνικές συνθήκες και τα λοιπά δρώμενα που απαρτίζουν τον περιβάλλοντα χώρο. Γιατί όμως διάφανο; Διάφανο είναι το δέμα της ευάλωτης παιδικής ψυχής. Η οποία είναι απροστάτευτη από τις παραστάσεις που την περιβάλλουν. Άλλωστε, έχει αποδειχθεί πως ένα άτομο διαμορφώνεται στα πρώτα χρόνια της ύπαρξής του. Εκεί, η σχέση του με τον περιβάλλοντα κόσμο είναι τραυματική και ιδιαίτερα απορροφητική!

Έτσι και ο πιτσιρίκος Σεθ λιθοβολείται από τη βαρβαρότητα της κοινωνίας που έτυχε να ζήσει. Το οικογενειακό δράμα, η κυνικότητα και η βία αποτελούν τα στίγματα που χαράσσονται ανεξίτηλα εντός του. Στον αντίποδα, γεννάει μύθους με βαμπίρ και με αγγέλους, ως έναν διαδεδομένο μηχανισμό αυτο-άμυνας της παιδικής ηλικίας. Ωστόσο, κατά τη διάρκεια που το παιδί τρέφεται με τα προϊόντα της φαντασίας του, η βάναυση πραγματικότητα που αργότερα θα κληθεί να αντιμετωπίσει, αποκτά υπέρογκες διαστάσεις, προσφέροντας απλόχερα μια βαθιά ουλή στα σωθικά του "νεογνού". Μια ουλή που θα λέγαμε πως αποτελεί και το σημείο ορόσημο της ενηλικίωσης. Αυτή την κόλαση της παιδικής ηλικίας θα αναπαραστήσει ο Philip Ridley με μια αριστουργηματική σκηνοθεσία. Στυλιζαρισμένα, αλλά και τα πλέον κομψοδομημένα κάδρα σκιαγραφούν μια τρομακτικά απειλητική ατμόσφαιρα. Η οποία είναι επιμελημένη με την άριστη φωτογραφία του Dick Pope.


Μιλήσαμε όμως για ενηλικίωση. Τι είναι στ' αλήθεια η ενηλικίωση; Στο σύγχρονο κόσμο, που ο χρόνος έχει αποκτήσει σχεδόν μια μεταφυσική και ετεροπροσδιόριστη διάσταση, ως ενηλικίωση νοείται το πέρας μιας συγκεκριμένης ηλικιακής επιγραφής(ας πούμε τα 18). Ωστόσο ο χρόνος δεν είναι απλά η μονάδα μέτρησης που παράχθηκε απ' την ανθρώπινη νόηση. Ο πραγματικός χρόνος είναι αναπόσπαστα συνδεδεμένος με το άτομο, ορίζοντας έτσι έναν εσωτερικό ατομικό χρόνο. Ο εσωτερικός χρόνος κουρδίζεται σε εκείνη την ιδιότυπη συχνότητα που το σύμπλεγμα των εμπειριών-βιωμάτων-παραστάσεων, πραγματικών και φανταστικών, επιδρούν στο εσωτερικό του ατόμου. Ενηλικίωση λοιπόν ονομάζουμε εκείνη την εσωτερική στιγμή, όπου οι εμπειρίες έχουν "λερώσει" καθολικά το πρωταρχικό διάφανο δέρμα μιας ύπαρξης, ορίζοντας έτσι την, κατά προσέγγιση, τελική μορφή του ατόμου.

Στα παράπλευρα της υπόθεσης, βλέπουμε μια από τις πρώτες και εντυπωσιακές ερμηνείες του Viggo Mortensen. Ο οποίος καλείται να ενσαρκώσει την τραγικότητα του έρωτα μέσα στο ξηρό τοπίο όπου λαμβάνει χώρο η ταινία. Επίσης, παρακολουθούμε μια εκπληκτική ερμηνεία από τη Lindsay Duncan, σε έναν δύσκολο και κομβικό ρόλο. Όλα αυτά σε μια ταινία που αναμένεται να σε στοιχειώσει, με τη δύναμη και το βάρος που πραγματεύεται τα εύθραυστα χρόνια της παιδικής ηλικίας!
Βαθμολογία 8,5/10