Les Amants (Louis Malle)

Μη μιλάς. Δεν ακούω. Δεν ακούω τίποτα.
Μπορώ να σ' ακούσω μόνο στη γλώσσα στην οποία εσύ κι εγώ είμαστε ερωτευμένοι.

La-bas (Chantal Akerman)

με αναγνωρίζω απ' το συναίσθημα ότι υπάρχω σ' έναν κόσμο που δεν ανήκω

το συναίσθημα αυτό αποκαλώ πεπρωμένο

Ilegitim

Σκηνοθεσία: Adrian Sitaru
Παραγωγή: Romania / Poland / France / 2016
Διάρκεια: 89'

Η ανθρωπότητα είναι ένας νομάς που μεταφέρει τα σκουπίδια του από τη μία περίοδο της ιστορίας στην άλλη.

Η κυριαρχία κάποιου, ο αυτοέλεγχος, η αυτοπεποίθηση και η αυτάρκεια είναι στοιχεία που συνιστούνται στο να μην υπολογίζει/συναισθάνεται τον πόνο του άλλου. Γίνεται εύκολα αντιληπτό ότι αυτό που φαντάζει σαν πλεονέκτημα δεν είναι παρά η μοναξιά του ενός απέναντι στον κόσμο.

Σε κάθε χωροχρονική περίοδο ο κοινωνικός ιστός μας αποκαλύπτεται μ' ένα λίγο πολύ συγκεκριμένο μορφότυπο. Και είναι αυτός ο χαρακτήρας της αυτονομίας της κατασκευής που μας παραχωρεί την ψευδαίσθηση ότι μπορούμε να απαλλαχθούμε από τα σφάλματα και τα κακώς κείμενα προηγούμενων περιόδων. Και είναι αυτή η ψευδαίσθηση που συνοψίζει την έλξη και τη λατρεία των ατόμων προς τα κλειστά σχήματα.

Υπάρχει όμως ξεκάθαρα μια υπόνοια ότι ο χώρος και ο χρόνος, έξω απ' το πρίσμα της κατασκευής, ενέχουν ένας αδιαίρετο χαρακτήρα. Ακατάτμητο. Αυτή είναι και η ουσία τους ως συμπαντικά μεγέθη. Στο Notre musique λέει ο Γκοντάρ: "Είμαστε όλοι ένοχοι και για όλα. Μα πιο πολύ απ' όλους εγώ.". Κι αυτό επειδή ο χώρος και ο χρόνος δε νοούνται στα στενά όρια μιας ατομικής ή συλλογικής κατασκευής. Κάθε πράξη που διαπράττεται, ξεπερνώντας τα όρια της συνθήκης στην οποία διαπράχθηκε, εγγράφεται στην μνήμη του κόσμου. Και με τον όρο "μνήμη του κόσμου", ορίζω τον χώρο και τον χρόνο όχι ως το ορατό ίχνος μιας κοινωνικοϊστορικής συγκυρίας, αλλά ως το αδιόρατο σύμπαν, και κυριότερα την αέναη φύση αυτού του σύμπαντος, μέσα στο οποίο αναπόφευκτα τοποθετούμαστε.

Και είναι αυτή η ενοχή, η ενοχή του συνεχούς χρόνου, του συνεχούς τραύματος και του υπαρξιακού μη αναστρέψιμου -για τα οποία μιλάει ο Γκοντάρ παραπάνω- που επί της ουσίας προσκαλεί τους ανθρώπους να οχυρωθούν πίσω από κλειστά σχήματα. Με απλούστερα λόγια να κλείσουν τα μάτια. Γιατί αυτό που παρέχει ένα κλειστό σχήμα είναι τα εργαλεία για να δημιουργηθεί ένας συγκεκριμένος τρόπος αντίληψης κι ένα συγκεκριμένο lifestyle. Και η επικράτηση ενός τρόπου αντίληψης κι ενός lifestyle συνεπάγεται ταυτολεξεί την απαξίωση κάθε άλλου τρόπου αντίληψης και lifestyle. Αφού κάθε άλλος τρόπος αντίληψης και lifestyle αποτελεί κάτι ξένο, τοποθετημένο έξω απ' το (τεχνητό) ηλιακό μας σύστημα. Κι έτσι νομίζοντας ότι μπορείς να απαξιώσεις ένα lifestyle επί της ουσίας θεωρείς ότι μπορείς να εκμηδενίσεις μια ολόκληρη ιστορική περίοδο και συνεπώς ότι εκπορεύεται απ' αυτήν, και κυρίως το τραύμα. Είναι στην εποχή του που ο καθένας σχεδιάζει την ευμάρεια του.

Κι αυτό που βλέπεις στο Ilegitim του Adrian Sitaru, είναι μια νέα γενιά Ρουμάνων, μ' έναν τρόπο ζωής που θεμελιώνεται στην τεχνολογία του tablet, στη φιλονικία για τη βόρεια ή τη νότια θέση στο τραπέζι, την ανησυχία αν το κρασί είναι ελαφρύ ή όχι, στο ναζιάρικο παράπονο ενός χεριού προς το σκληρό κέλυφος ενός καρυδιού, στο ζήτημα της φοίτησης ή της μη-φοίτησης στο τάδε πανεπιστήμιο, στη ρητορία του ατομικού δίκαιου, αυτή λοιπόν τη γενιά παρατηρούμε να κατακρίνει έναν άνθρωπο, για την δράση του και τις πράξεις του 30 χρόνια πριν, επί εποχής της δικτατορίας του Τσαουσέσκου. Δεν τίθεται ζήτημα σύγκρισης εποχών. Δεν υπάρχει κάποια αξιολογική διάκριση. Αυτό που τίθεται είναι το γεγονός ότι κάθε εποχή αποκρύβεται πίσω απ' την επικάλυψή της. Και γίνεται χρήση αυτής της επικάλυψης ούτως ώστε να κριθεί αυτός ο άνθρωπος, να κριθούν οι πράξεις του. Ο άνθρωπος που έζησε σε μια άλλη εποχή αποσκελετώνεται απ' την εποχή του, τοποθετείται σ' ένα ιδεολογικό κενό, ή σε μια ιδεολογική μήτρα που προέρχεται από μία άλλη εποχή. Εν τέλει, σ' αυτή την σύγκρουση, και σε κάθε παρόμοια σύγκρουση, δεν παρατηρείς μια ουσιαστική ρήξη ιδεών, μια σύγκρουση απόψεων, αλλά τις πεισμωμένες ενέργειες μιας εποχής, να απορρίψει μιαν άλλη, και να κόψει απόλυτα τα νήματα που τη συνδέεουν μ' αυτή. Και συνεπώς όλα τα σκουπίδια, τραύματα, δυσσάρεστα συναισθήματα που εκπορεύονται από αυτή. Όμως κάτι τέτοιο εκφράζει απλά μια διάθεση, μια ατομική διάθεση του εγώ, αφού θα παραμένει πάντα ακραία απλοϊκό και αδύνατο να σβήσουμε αυτό που έχει υπάρξει. Είμαστε γεννημένοι μέσα σ' αυτό.

Η διαδικασία του να κρίνουμε μια πράξη, ή ένα σύνολο πράξεων ως σωστή ή λάθος, δίκαια ή άδικη κ.ο.κ. εμπεριέχει την εντύπωση ότι μπορούμε να ασπαστούμε ή να καταρρίψουμε συμπεριφορές. Όμως το να κρίνουμε συμπεριφορές, που έλαβαν χώρο-χρόνο 10, 20, 30, 500 χρόνια πριν, είναι τουλάχιστον άκαιρο. Κι αφού αυτή η "κρίση" επί το πλείστον συντελείται με σύγχρονους όρους, επί της ουσίας υποκρύπτει έναν αντιδιαλεκτικό χαρακτήρα, που μας απωθεί απ' το να συμφιλιωθούμε με τις ρίζες μας. Πράξεις που θεωρούμε ενάρετες, και πράξεις που θεωρούμε βάρβαρες, είναι εξίσου υπαρκτές. Και η αλήθεια τους εγγράφεται επίσης εξίσου σ' αυτό που πρωτύτερα αποκάλεσα ως "μνήμη του κόσμου".

Κι ο Adrian Sitaru μ' αυτή την ταινία μοιάζει να θέλει να φερθεί κάπως προβοκατόρικα στον θεατή του. Αφού τον τοποθετεί σε συνθήκες όπου μπορεί να εκδηλώσει παρόμοια φανατισμένη συμπεριφορά. Κι αυτό αφού εκθέτει τον θεατή σ' ένα περιστατικό αιμομιξίας.

 Κάθε πράξη είναι ο εαυτός της. Ούτε σωστή ούτε λάθος. Ούτε υγιής ούτε ασθενής. Δικαιωμένη απ' το μέρος της ιστορικής αλήθειας που της δίνει χώρο να υπάρξει. Κι ο άνθρωπος, όπως κάθε οργανισμός, κι αυτός ως πράξη, συνυπάρχει στο ίδιο επίπεδο της δημιουργίας. Ούτε έξω απ' αυτό. Ούτε ανώτερος. Ούτε κατώτερος. Η περιστροφή του κόσμου δεν είναι αποτέλεσμα των χεριών που ωθούν προς τη μίας ή την άλλη κατεύθυνση. Είναι κι αυτά τα χέρια μέρος της χορογραφίας. Και η περιστροφή συντελείται απ' τη χορογραφία του ό,τι υπάρχουμε.