Yojimbo

Σκηνοθεσία: Akira Kurosawa
Παραγωγής: Japan / 1961
Διάρκεια: 110'

Το χρήμα ως μοναδικό μέσο συναλλαγής και το σύγχρονο μοντέλο εργασίας ως μονόδρομος απόκτησής του, αποτελούν έναν τραγικό συνδυασμό που ενέχει δραματικές επιπτώσεις στον τρόπο που υπάρχουμε.

Για παράδειγμα, ένας εκπαιδευτικός εργάζεται. Όπως κάθε άλλος εργαζόμενος. Το έργο του, η διδασκαλία δηλαδή, έχει ως αποτέλεσμα, τουλάχιστον εν μέρει, το πλάσιμο χαρακτήρων. Ωστόσο, ένας εκπαιδευτικός δεν εργάζεται ούτως ώστε να διαμορφώσει χαρακτήρες, τουλάχιστον όχι αποκλειστικά. Συνήθως, το πρωταρχικό κίνητρο είναι η χρηματική ανταμοιβή. Όπως για κάθε άλλο εργαζόμενο σε κάθε άλλο επαγγελματικό κλάδο. Κατά συνέπεια, το χρήμα ως πρωταρχικό κίνητρο, αποσυνδέει τις πράξεις μας από τα άμεσα αποτελέσματά τους. Δεν εργαζόμαστε για να παράγουμε το έργο που εργαζόμαστε, αλλά για να αμειφτούμε για το έργο που παράγουμε. Συνεπώς αποσυνδεόμαστε από το αποτέλεσμα της εργασίας και των πράξεων μας. Διαπράττεται, δηλαδή, μια αποψίλωση και μια αντισημία στη σχέση αιτίου-αιτιατού. Έτσι, το συμπεριφορικό μας «είναι» αποδυναμώνεται. Χειρουργείται βιαίως. Μοσχεύεται στη θέση του μια επίκτητη (τεχνητή) συμπεριφορά. Μια συμπεριφορά που εκδηλώνεται με την επιτακτική ανάγκη για απόκτηση χρήματος, που συνδυαστικά με τη μονοπρόσωπη αγορά εργασίας, αποξενώνει εμάς από τις πράξεις μας, και συνεπώς, αδυνατεί την ευθύνη μας απέναντι στα έργα μας. Μας καθιστά δηλαδή επικίνδυνους.


Τι είναι όμως αυτό που κάνει το χρήμα τόσο ισχυρό ώστε να αποτελεί το πρωταρχικό κίνητρο της εργασίας; Ο άνθρωπος, ως ον ανικανοποίητο, επιζητεί αυτό που δεν έχει, την ικανοποίηση. Αυτή, στο σύγχρονο περιβάλλον, νοείται ως η εκπλήρωση των (συνεχώς πολλαπλασιαζόμενων) αναγκών του. Όμως, οι ανθρώπινες ανάγκες, δηλαδή η εκπλήρωση αυτών, στον σύγχρονο κόσμο, είναι μετρήσιμες μόνο οικονομικά. Συνεπώς, για τον άνθρωπο που προσδίδει στην επιθυμία της ικανοποίησης τον λόγο της ύπαρξης, το χρήμα, θεωρητικά το μέσο εκπλήρωσης των αναγκών, αποτελεί κάτι εξίσου αναγκαίο με την αναπνοή.

Το Yojimbo αποτελεί μια από τις πιο παρεκκλίνουσες ταινίες στη φιλμογραφία του Kurosawa, και μάλλον μία από τις πιο "δυτικές" του ταινίες. Στην κινηματογράφηση παρατηρούμε έναν σαφώς πιο γρήγορο ρυθμό από τον σύνηθες, ενώ όσον αφορά την αφήγηση, τα δάνεια από το γουέστερν (μουσική, θεματική ξεδίπλωση) και το νουάρ (φωτογραφία, ατμόσφαιρα μυστηρίου) είναι έκδηλα. Πέραν όμως όλων αυτών, όσον αφορά το περιεχόμενο, τα σχόλια του Kourosawa, μοιάζουν να απευθύνονται πιο πολύ από ποτέ στη μηχανική του Δυτικού κόσμου. Το Yojimbo είναι μπολιασμένο με τους Δυτικούς τρόπους, ακόμα κι αν η ιστορία τοποθετείται σ' ένα παραδοσιακό Γιαπωνέζικο χωριό.


Στο σύμπαν του Yojimbo ο νεκροθάφτης δεν εργάζεται για να προσφέρει έναν αξιοπρεπή θάνατο στους νεκρούς, αλλά για να χρηματιστεί. Ο σαμουράι δε χρησιμοποιεί το σπαθί του υπακούοντας στο νόμο της επιβίωσης, αλλά για να χρηματιστεί. Κι ούτω καθ’ εξής. Οι εχθρευόμενες ομάδες δεν παλεύουν μεταξύ τους από καθαρό μίσος, αλλά για να αποκτήσουν την απόλυτη οικονομική εξουσία και συνεπώς την εξουσία σε κάθε επίπεδο. Το κίνητρο που υπαγορεύει την πράξη κάθε ανθρώπου είναι η χρηματική ανταμοιβή. Όταν το κίνητρο διαφέρει, όπως στην μοναδική περίπτωση όπου ο σαμουράι λειτουργεί υπακούοντας σε μια εσωτερική ηθική, το υποκείμενο τιμωρείται.


Ωστόσο το σχόλιο του Kurosawa εκτείνεται μακρύτερα από την παθιασμένη φιλαργυρία. Στο Yojimbo, ο κόσμος που βλέπουμε είναι ένας κόσμος που καταστρέφεται. Ένας σχεδόν κατεστραμμένος κόσμος. Οι ανθρώπινες ανάγκες είναι κάλπικες. Αφού, αποδεδειγμένα, η ικανοποίηση είναι ένας ανέφικτος τόπος, οι ανθρώπινες ανάγκες δεν εκφράζουν την πραγματική ικανοποίηση, αλλά την επιθυμία μας για αυτή. Κι αφού η ικανοποίησή μας δεν πληρείται ποτέ, ενώ μερικές ανάγκες πληρούνται, δημιουργούμε συνεχώς νέες ανάγκες ταΐζοντας την ανεξάντλητη επιθυμία μας για ικανοποίηση. Συνεπώς, οι ανάγκες ειναι αυτοδημιούργητες. Ένας μηχανισμός αυθυποβολής. Στο εύθραυστο Yojimbo όλες οι ανθρώπινες ανάγκες αφανίζονται στη σκιά της επιβίωσης. Ωστόσο, οι άνθρωποι συνεχίζουν να πράττουν με πρωταρχικό καύσιμο την απόκτηση του χρήματος. Η διαφθορά και η αλλοτρίωση στο απώγειό τους. Θα μπορούσε να πει κανείς, πως τα κοινωνικά μοσχεύματα, οι ανθρώπινοι κώδικες, οι καλλιεργημένες συμπεριφορές έχουν αναπτυχθεί σε τέτοιο βαθμό που έχουν αντικαταστήσει την ανθρώπινη φύση.

Στο ασπρόμαυρο Yojimbo είναι όλα μαύρα. Κι ακόμα πιο μακριά υπάρχει μια ανατριχιαστική υπόνοια: αν είναι και η επιβίωση μια αυτοδημιούργητη ανάγκη; Τότε τι;