Tabu: A Story of the South Seas

Σκηνοθεσία: F.W. Murnau
Παραγωγής: USA / 1931
Διάρκεια: 84'

Ο Murnau σε αυτό το κύκνειο άσμα του, λόγω του αιφνίδιου θανάτου που γνώρισε σε αυτοκινητιστικό δυστύχημα, παραδίδει στην τελευταία περίοδο του βουβού κινηματογράφου μια από τις πλέον σημαντικές ταινίες του. Μια ταινία εξαιρετικά διαφοροποιημένη και μοναδική μες στο πλήθος της φιλμογραφίας του. Καθώς η όχι και τόσο αρμονική συνεργασία με τον ντοκιμαντερίστα Robert J. Flaherty σήμανε και την αισθητική μετατόπιση απ' τον σκοτεινό γερμανικό εξπρεσιονισμό προς έναν δραματικοποιημένο νατουραλισμό. Σ' ένα ύφος που συγγενεύει με αυτό του Dreyer για παράδειγμα. Όμως το "Tabu: A Story of the South Seas" δηλώνει με κάθε τρόπο τη μοναδικότητά του.


Όσον αφορά την πλοκή, πρόκειται για μια απλή αρχετυπική ιστορία. Ο αρχηγός, κάτι σαν Θεότητα, μιας ομάδας αυτοχθόνων πληθυσμών στην Πολυνησία επιλέγει ένα κορίτσι και δεσμεύει το σώμα της ως απαγορευμένο(tabu) για τους υπόλοιπους άντρες της φυλής. Όμως, ένας ψαράς αψηφώντας τις τοπικές παραδόσεις, κλέβει το κορίτσι και ουσιαστικά καταδικάζεται, μαζί με την τραγική κοπέλα, να ζουν κυνηγημένοι απ' τους απολίτιστους γηγενείς κώδικες, αλλά και τους πολιτισμένους λευκούς που ζυγίζουν τα πάντα με το (οικονομικό) συμφέρον τους.

Ο Murnau κινηματογραφεί εξαιρετικά την ιστορία του. Η οποία μοιάζει να εξελίσσεται μέσα σε τεράστιες θεατρικές πράξεις. Τις οποίες όμως ο μεγάλος δημιουργός φιλμάρει με στιβαρά κινηματογραφικά σημεία στίξης. Δίνοντας στα κάδρα του, εν τέλει, μια μοναδική κινηματογραφική αίσθηση. Η απλότητα της ιστορίας συνδυάζεται εξαίσια με μια μινιμαλιστική εικονογραφική διάθεση. Και ο βουβός κινηματογράφος, στο αφηγηματικό απόγειό του, εμφανίζεται στις πλέον ανάλαφρες και φυσικές αποχρώσεις.


Η ταινία του Murnau εξελίσσεται σε δύο κεφάλαια: τον Παράδεισο και την απώλεια του Παραδείσου. Ουσιαστικά, το φιλμ αποτελεί έναν διαρκή προβληματισμό στην κόντρα του πολιτισμένου κόσμου με τον παρθένο "φυσικό", αλλά και την αμφιλεγόμενη διαδικασία του εκπολιτισμού.

Στο πρώτο κεφάλαιο "Paradise" παρακολουθούμε μια εντυπωσιακά καλλίγραφη σεκάνς, σχεδόν λυρική, θεμελιωμένη στα ανέγγιχτα, παρθένα χρώματα του φυσικού τοπίου και των ανέγγιχτων ανθρώπινων ενστίκτων. Η οργάνωση όμως της ανθρώπινης ζωής καταποντίζει τη φυσικότητα του τοπίου μ' ένα σωρό από παραφυσικούς και εξανθρωπισμένους παράγοντες. Αφού, η οργανωμένη ζωή επιβάλλει στους αυτόχθονες πληθυσμούς, δια φόβου, μια πλημμύρα από τραγικούς κώδικες, μεταφυσικούς νόμους και απαράβατους κανόνες. Που εν τέλει εδραιώνουν τον δύσκαμπτο πολιτισμό του "απολίτιστου".


Στο δεύτερο κεφάλαιο "Lost paradise" o Murnau είναι πιο δεικτικός. Ο πολιτισμός, η ανεπτυγμένα πολιτισμένη μορφή ζωής, εμπεριέχει αναπόφευκτα την έννοια του χρήματος. Χρήμα σε όποια μορφή. Το οποίο με τη σειρά του εμπεριέχει οργανικά τις έννοιες της ωφέλειας, του συμφέροντος και καταληκτικά της εκμετάλλευσης. Η κοινωνική διαφέντευση του χρήματος ανασημασιοδοτεί τα πάντα σε φαινομενικές (μη) σημασίες. Καθώς το χρήμα σημαίνει μια μέθοδος ανταλλαγής αξιών, διαγράφεται η φυσική ιδιοσυγκρασία απ' το καθετί για να δώσει τη θέση της σε μια ονομαστική, δηλαδή μια χρηματική αξία. Έτσι, ο πολιτισμός -μέσα στον οποίο ο άνθρωπος, είτε ατομικά είτε συλλογικά, είναι αποκλειστικά ένα μηχάνημα παραγωγής κέρδους- λειτουργεί εκπορνευτικά και καταστροφικά προς τον Παράδεισο της Φύσης. Της Φύσης στην αφαιρετική μορφή, που ορισματικά εμπεριέχει και την έννοια της ανθρώπινης Φύσης.

Όμως ανάμεσα στην μοιραία κόντρα των απολίτιστων και των προηγμένων κοινωνιών, ο Γερμανός σκηνοθέτης βρίσκει τόπο σύγκλισης. Αυτό είναι οι απαγορεύσεις, ή τα tabu του τίτλου. Αν μη τι άλλο ο ρητός και αμετάκλητος χαρακτήρας των απαγορεύσεων είναι το μέτρο εκείνο που αποτρέπει σε μια κοινωνία να αμφισβητήσει τον εαυτό της. Έχοντας ως συνέπεια, ως κόστος, κλιμακωτά, τη θυσία της Φύσης. Lost Paradise...
βαθμολογία 9,5/10

Inception

Σκηνοθεσία: Christopher Nolan
Παραγωγής: Usa / England / 2010
Διάρκεια: 148'

Στην πραγματικότητα δεν επικοινωνούμε ποτέ με τα πράγματα αυτά καθ' αυτά. Αλλά μόνο με την ιδέα που έχουμε για αυτά. Το καθετί δεν είναι παρά η προβολή, η αντανάκλασή μας πάνω του. Έτσι, ο ενιαίος χώρος, και ο χρόνος, μέσα στον οποίον αλληλοδρούν τα πολυάριθμα υποκείμενα -και αναγκαστικά και οι ιδέες του ενός για το άλλο- διαμορφώνεται ως ένας χρονοτόπος από άπειρα και παράλληλα ονειρικά επίπεδα. Η πραγματικότητα, κατά αυτόν τον τρόπο, δεν είναι παρά ένα όνειρο μέσα σ' άλλο όνειρο, σ' άλλο όνειρο εις τη νιοστή. Μια πραγματικότητα εξαιρετικά ρευστή και εύπλαστη που μεταβάλλεται ανάλογα με το υποκείμενο αναφοράς.


Ένα από τα ερωτήματα που θέτει ο Cristopher Nolan είναι: Τελικά η ζωή -το διάστημα μεταξύ της αβύσσου που προηγείται από τη γέννηση και της αβύσσου που έπεται από το θάνατο- είναι ένα όνειρο ή μήπως μια απτή σάρκινη πραγματικότητα που πάνω της παρασιτούν τα όνειρά μας; Εναλλακτικά: υπάρχουμε μέσα από τα όνειρα ή τα όνειρα υπάρχουν μέσα από εμάς; Και αν όντως υπάρχουμε μέσα από τα όνειρα, και αφού τα όνειρα δε μας ανήκουν, αλλά ανήκουμε εμείς σ' αυτά, τελικά ποιο σημείο ορίζει το πέρας της ζωής; Δηλαδή το πέρας του ονείρου;(αφού ζωή και όνειρο ταυτίζονται σύμφωνα με τον παραπάνω ορισμό) Το όνειρο τελειώνει, λέει ο Nolan, όταν η μνήμη κυριαρχεί της φαντασίας. Καθώς όταν η μνήμη κυριαρχεί, ο λαβύρινθος του υποσυνείδητου καταλήγει, καταναγκαστικά και αναπόφευκτα, σ' ένα κομμάτι παρελθόντος. Στο ίδιο κομμάτι παρελθόντος, από καιρό βιωμένο, δηλαδή σε μια κακόγουστη επανάληψη ζωής. Ή σε μια κατάσταση "μη ζωής". Αν όμως τα όνειρα τελικά υπάρχουν μέσα από εμάς, το ερώτημα αλλάζει μορφή: κατά πόσο είμαστε εμείς που δημιουργούμε τα όνειρα και όχι απλά τα χωράφια όπου τα όνειρα εμφυτεύονται από εξωτερικές σκοπιμότητες που εξουσιάζουν;


Βέβαια το Inception δεν είναι κάτι καινούριο. Την ψυχολογική του χροιά, και την παρεμβατικότητα των κυρίαρχων μηχανισμών μέσω της εμφύτευσης ονείρων την έχουμε δει και στο Paprika. Τη συνδεσμολογία και τον εθισμό που προξενεί η εναλλακτική πραγματικότητα την έχουμε δει και στο ExistenZ. Ενώ την ποιητική του τόπου του ονείρου τη συναντάμε και στο λογοτεχνικό έργο του Edgar Allan Poe. Η ουσιαστική καινοτομία του Inception είναι ότι βάζει τις παραπάνω θεματολογίες, και αρκετές άλλες, σε μια blockbuster φορεσιά. Με σκοπό να της κοινωνήσει, να τις ξανοίξει, σ' ένα μεγαλύτερο κοινό.


Ίσως η παραπάνω καινοτομία όμως να αποτελεί και την αδυναμία του Inception. Το οποίο, μετά το πρώτο αριστουργηματικό 50λεπτό αιχμαλωτίζεται, συνειδητά, στις αφηγηματικές νόρμες και τις τεχνικές μιας blockbuster ταινίας. Εφέ, δράση, και πλοκή πλημμυρίζουν την οθόνη χωρίς να πηγάζουν από δημιουργική ανάγκη, αλλά από την αναγκαιότητα προσέλκυσης/ικανοποίησης/διασκέδασης του κοινού. Αυτό που μένει αδιαλεύκαντο είναι αν η επιλογή του Nolan υπάγεται στην πάγια σκοπιμότητα του δημιουργού για υπερεξωστρεφείς ταινίες ή αν τελικά η επιλογή του blockbuster αποτελεί και μια σκηνοθετική δήλωση. Αν μη τι άλλο, τα blockbuster, ως ύφος και όχι ως είδος, βασίζονται σ' ένα παιχνίδι εντυπώσεων. Ουσιαστικά, ο θεατής υπνωτίζεται μέσα απ' την πυρροτεχνώδη υφή του πρώτου επιπέδου της ταινίας, και έπειτα, στο δεύτερο επίπεδο, οι ιδέες εμφυτεύονται στο υποσυνείδητο του δέκτη σχεδόν παθητικά. Ίσως,υπό αυτό το πρίσμα, τελικά να είμαστε μόνο τα χωράφια όπου εμφυτεύονται τα όνειρα. Άλλωστε, και ο κινηματογράφος, ως η αντανάκλαση του κόσμου του δημιουργού σε μια φιλμοποιημένη πραγματικότητα, δεν είναι παρά ένα πραγματικό όνειρο μέσα στο χάος των ονείρων που συνθέτουν τον άπειρο και άυλο χωροχρόνο.
Βαθμολογία 7/10

Οδηγός της Χρονιάς 2009-2010(Part 2)

12.
Sztuczki

Μέσα από την κινηματογράφηση μιας επαρχίας της Πολωνίας εισβάλλει το Βαλκανικό τοπίο στα 24 καρέ. Μόνο που εδώ, σε αντίθεση με το σύνηθες, δεν υπάρχουν παχύρρευστες δηλώσεις για την γονεϊκή κακοποίηση, την εργατική εκμετάλλευση, την βιοτική εξαθλίωση. Υπάρχει μόνο μια μινιμαλιστική ιστορία ενός παιδιού σε "γενική αναζήτηση", σε μια μοντέρνα νεορεαλιστική προσέγγιση, που μέσα από την απλότητά της επιτρέπει μια ευρύχωρη πολυσημία. Ένας απροσδόκητα ευχάριστος κινηματογραφικός ψίθυρος: είδος προς εξαφάνιση.

11.
Κυνόδοντας

Ο Γιώργος Λάνθιμος φλερτάρει εντατικά με το παράλογο, στην ταινία, που ουσιαστικά, έβγαλε το ελληνικό σινεμά από τη ναφθαλίνη. Παρατηρεί καυστικά το φρούριο της αστικής οικογένειας. Σαν μια άσπαστη γυάλα! Αποδομεί στοχαστικά το λεκτικό παράδοξο. Οι λέξεις που προϋπάρχουν της ανθρώπινης ύπαρξης, εντός του πεπερασμένου κόσμου, μέσω της προσημασίας τους -και της αυθαίρετης παράφρασής τους- (παρα)μορφώνουν στρεβλωτικά την ανθρώπινη νόηση. Χλευάζει τη διαδικασία εκπαίδευσης, και του πολιτισμού, παρομοιάζοντάς τη με διαδικασία εξημέρωσης στο ζωικό βασίλειο. Δηλαδή, η "παιδεία" σαν μια διαδικασία αυτο-αποξένωσης. Και τέλος, κοντράρει, μέχρι τελικής πτώσης, τα έμφυτα ανθρώπινα ένστικτα με τους εμφυτευμένους κώδικες συμπεριφοράς .

10.
Darbareye Elly

Μια απουσία δεν υπάρχει ως προς τον εαυτό της. Όπως και ο θάνατος. Σημασιοδοτείται, καταναγκαστικά, μέσα από τις εκρήξεις που πυροδοτεί στους (εναπομείναντες) παρόντες. Σ' ένα αναγκαία φρέσκο Ιρανικό σινεμά, η εξαφάνιση μιας γυναίκας αναστατώνει την παρέα της. Ανασύροντας στην επιφάνεια συναισθήματα, κόντρες, διαμάχες, αμφισβητήσεις και γεγονότα παντελώς ασυσχέτιστα με το χρονικό της εξαφάνισης. Ένα δράμα δωματίου για την εσωτερική αστάθεια του ανθρώπινου. Που καθορίζεται και σείεται επικίνδυνα από τα μποφόρ των περιστάσεων.

9.
Nanjing! Nanjing!

Μέσα σε εικόνες φρίκης και ανελέητης αιματοχυσίας ο Chuan Lu θεμελιώνει ένα αντιπολεμικό δράμα, με αφορμή την εξαφάνιση της πόλης Nanking κατά τη διάρκεια του Β' Παγκοσμίου από τα Γιαπωνέζικα στρατεύματα. Σημείο παρατήρησής του ο άνθρωπος. Το οριακό φλερτ θανάτου και ζωής. Μες στην νομιμοποιημένη παράνοια του πολέμου. Γιατί τελικά, δυστυχώς, η ελευθερία δεν εξαρτάται απ' το πώς επιλέγεις να ζεις. Αλλά απ' το πιο στρατόπεδο επιλέγεις. Μια εικαστική βόμβα!

8.
A Single Man

Ο Tom Ford, σχεδιαστής μόδας, στο κινηματογραφικό του ντεμπούτο -τι ντεμπούτο(!)- διεισδύει λιγωτικά στο εσωτερικό εκκρεμές της ανθρώπινης ύπαρξης. Ο Colin Firth ιδανικός ερμηνευτής μιας ευαίσθητης περσόνας, συναντά τον σκηνοθέτη στο απόγειο της μύχιας αισθαντικότητας. Περιφρονώντας χαρακτηριστικά τις συλλογικά επιβεβλημένες κοινωνικές συμβάσεις, και παρατηρώντας το ατομικό και αιματηρό πορτραίτο της υποκειμενικότητας της ύπαρξης. Η φωτογραφία, η μουσική συναντά το σκοτεινό της εσωτερικής αβύσσου σ' ένα άυλο, σ' ένα αέρινο χορευτικό τέμπο.

7.
Antichrist

Ο Lars Von Trier ίσως στη μεγαλύτερη ταινία του μέχρι σήμερα, παίρνει ένα τυπικό ζευγάρι του 21ου αιώνα και το τοποθετεί σε μια νέα Εδέμ: στον Παράδεισο των ενστίκτων. Στο μεταξύ, χλευάζει προκλητικά όλες τις "πολιτισμένες" εικόνες του ανθρώπινου είδους που υπήρξαν ανά την Ιστορία. Προσπαθώντας να ανασύρει το ανθρώπινο πιο κοντά στην αρχέγονη, την αυθεντική Φύση του. Να ξορκίσει όλα τα ιδεολογήματα που προέκυψαν ανά τους καιρούς, και να ζητήσει τη χειραφέτηση από την εμετική επινόηση της Λογικής. Η αδυναμία, όμως, του Αντίχριστου να επικοινωνήσει με το κοινό εκφράζει κάτι βαθύτερα ανησυχητικό: την ακλόνητη παγίωση του Δυτικού τρόπου σκέψης και την αμετάκλητη άρνηση του "κατασκευασμένου" πολιτισμού να αμφισβητήσει τον εαυτό του.

6.
Un Prophete

ο Jacques Audiard σφυρηλατεί τους αφηγηματικούς κώδικες σ' ένα ιδιότυπο και αμιγώς ρεαλιστικό prison drama. Στοχάζεται αφαιρετικά πάνω στην διαδικασία της κοινωνικοποίησης, ορίζοντάς την ως την επίδραση του εκάστοτε χώρου στο άτομο. Αλλά και σε αυτή της επιβίωσης που βρίσκεται σε πλήρη συνάρτηση με τις ικανότητες προσαρμογής. Σαρκαστικά: ίσως η φυλάκιση να μην είναι τόσο αποτυχημένος ως θεσμός. Αν μη τι άλλο, η ανομία μοιάζει πλησιέστερη στην ανθρώπινη φύση. Και αν η φυλακή αποτυγχάνει στον σωφρονισμό, επιτυγχάνει στην σκληρή, απάνθρωπη εκπαίδευση. Εφόδιο, για να αντεπεξέλθεις στην κοσμοθάλασσα της επιβίωσης που χύνεται έξω απ' τα κελιά...

5.
Shutter Island

Ο Martin Scorsese στήνει ένα εντυπωσιακό Καφκικό σύμπαν. Για να αυτοδικάσει έναν απόστρατο πολέμου από τα εσωτερικά φαντάσματα που ξέμειναν απ' τα ερείπια των πράξεών του. Όμως, μας υπενθυμίζει, πως σε αυτή την εσωτερική αρένα είμαστε έρημοι, κατάμονοι κι απροστάτευτοι. Η "δίκη", δεν αποτελεί τιμωρία, αλλά αναγκαία συνθήκη για τη θεραπεία του παρελθόντος. Και κάπου εκεί, μ' ένα ευρηματικό σχόλιο, ο μεγάλος σκηνοθέτης μεταφέρει τη δραματουργία του σε μια συλλογική υπόνοια: αν η ανθρωπότητα επιθυμεί το επόμενο βήμα, την επόμενη μέρα, τότε αυτή προαπαιτεί την εξυγίανση απ' την προηγούμενη και ούτε καθ' εξής: Εκεί φαντάσου εφιάλτη!

4.
Lourdes

Το προσκύνημα στη Λούρδη αποτελεί ένα διακριτικό αριστούργημα. Η Jessica Hausner στερεώνει ατσάλινα την ιστορία της με φόντο τους "ιερούς" τόπους της Λούρδης. Σε μια ταινία που προβληματίζει, προς πάσα κατεύθυνση, χωρίς να προσβάλλει. Η κινηματογραφική γλώσσα της Αυστριακής είναι μινιμαλιστική, η σημειολογία της βαθιά αφαιρετική, και οι παραδοχές της ρευστές και υπό διαρκή αμφισβήτηση. Γιατί ο προορισμός μιας ερώτησης δεν είναι η απάντηση. Αλλά εκείνη η αέναη περιπλάνηση ανά τους διάφορους τόπους, η οποία, εν τέλει, αναιρεί τη χρησιμότητα της απάντησης: η διαλεκτική του απείρου.

3.
Tatarak

Ο Andrzej Wajda, σε μια εντελώς διαφορετικής υφής ταινία από το τελευταίο του Katyn, επιστρέφει με τους μόνιμους προβληματισμούς του. Η απόσταση μεταξύ ζωής και θανάτου. Υπαρκτού και ανύπαρκτου. Υλικού και άυλου. Για να απογειωθεί ο στοχασμός στην αποκρυστάλλωση της δημιουργίας ως μιας πράξης θανάτου. Το έργο Τέχνης, σε οποιοδήποτε μέσο έκφρασης, αποτελεί μια μεταγραφή του εσωτερικού και άυλου κόσμου του δημιουργού του. Ο οποίος, στην έκταση που αναλογεί στο έργο Τέχνης, έχει θανατωθεί, για να εκτεθεί ως μνήμα πλέον στην απτή ανθρωπότητα. Η δημιουργία, ως διαδικασία, είναι μια πράξη δολοφονίας προς την άυλη, αγέννητη μορφή ζωής που προηγείται. Κι όλα αυτά γραμμένα με την προσωπική πέννα του Πολωνού auteour.

2.
Politist, adjectiv

Ο Corneliu Porumboiu, μετά το εξαιρετικό 12:08 East of Bucharest, ξαναποδεικνύει με αυτό το αριστούργημα πως είναι ένας μεγάλος σκηνοθέτης των καιρών μας. Μια ιδιότυπη ταινία. Ο Ρουμάνος σκηνοθέτης εξερευνά τα όρια της νόησης μέσα από τις λέξεις. Οι λέξεις καθορίζουν τη σκέψη μας. Και το λεξικό ρυθμίζει τα όριά τους, όπως ακριβώς ο νόμος ελέγχει την ανθρώπινη συμπεριφορά. Η Ρουμανική ταινία εξελίσσεται σ' ένα βασανιστικά αργό τέμπο, για να φωτογραφίσει οριστικά κι αναπόδραστα τις αυτοδημιούργητες φυλακές μας: Άνθρωποι-λέξεις νεκρικά παραδομένες στο Θεό-ηδονιστή-ρυθμιστή λεξικό τους.

1.
Das weisse Band - Eine deutsche Kindergeschichte

Αν κάτι θα μπορούσε να διακρίνει κανείς στις ταινίες του Αυστριακού είναι μια θεματική μανιέρα: την μεταβίβαση της βίας από τις παλιότερη στη νεότερη γενιά, με περίοπτο δράστη το θεσμό της οικογένειας. Βέβαια, κανείς άλλος στην ιστορία του σινεμά δεν κοίταξε τη βία τόσο βαθιά, τόσο εσωτερικά. Μέσα από τις νεκρικές σιωπές, τις ενοχές μιας διεφθαρμένης (κοινωνικής) τάξης, που διατρυπά σαν εμβόλιο το όχι και τόσο ευαίσθητο δέρμα των παιδιών. Ένας φαύλος κύκλος. Κι αν οι πρώτες ταινίες του Haneke περισσεύουν απ' το πάθος της ανακάλυψης, η Λευκή Κορδέλα μοιάζει η πιο ολοκληρωμένη. Με σταθερό και αυστηρό σφυγμό. Που όμως, τώρα παρά ποτέ, έχοντας βάλει ένα ταβάνι, υπογραμμίζει στον μεγάλο δημιουργό μια ανάγκη: να μετατοπίσει τη θεματική του...